Thuthak (News)

Sunday, November 15, 2015

KINGAIHSIATNA PAN SUAHTAKNA

KINGAIHSIATNA PAN SUAHTAKNA


Kingaihsiatna [depression] pen tuhun leitung in a buaipih mahmah khat ahi hi. Khangnote lakah tam diak ahih manin khangnote lakah mah le mah kithat [suicide] tam hi. Kingaih[sut]siatna pen lunggimluatna leh lungkiatna tawh kizom a, tuate pen khauhual tawh kinai mahmah hi. Tua khauhual tawh hong kizop ciang kahna leh kikhenna piangsak ahih manin a patauhhuai leh a veihuai mahmah thu ahi hi.

Kingaihsiatna i cih bang?
               Mihing nuntakna ah dah hun leh haksat hun pen a om ding mah ahi hi. Ahi zongin kingaihsiatna [depression] i cih pen tuate bana haksatna mihing tunga om ahi hi. Mi kingaihsia i cihte pen lametna nei nawn lo, amah a panpih ding om lo a thei tawntung, mi khempeuh pen ama lang pang, amah a it om lo a thei, lungdamna nei thei nawn lo, cih banga nungtate ahi uh hi. Tua ngaihsutna in leitung nopsaklohna, leitung cimtakna, thalawplohna, leh luangkiatna piangsak ahih manin tua bang mite in amau leh amau kithah ding pen a baih leh a lampi om sun hi-in thei uh hi.

Kingaihsiatna – Koi pan kipan?
               Kingaihsiatna kici pen a tuam a midangte tungah pana hik (virus/bacteria) tawh a kingah hi lo hi. Kingaihsiatna pen, ‘Ngaihsutna hoih lo mihing lungsim sunga omden, a hoih lam ngaihsutna sanga hong liatzawk mana hong piang hi,’ ci leng kikhial lo ding hi. Ahi zongin ngaihsutna hoih lo a nei khempeuh mi kingaisia cihna hi tuan lo hi. Tua kingaihsiatna pen bang hanga hong piang hiam?
               Tagah genthei kisa lua-in, huh leh panpih ding nei lo lua hi a kitheihna; lawm le gualte bangin sum le pai leh silh le teen kicing nei lo kisakna; pampaih leh bawlsiat thuak diak hi a kitheihna; deihsak ding nei lo leh panpih ding nei lo hi a kitheihna; nungak-tangvalte adingin lawmngaih tawh kikhenna, leh adgte… pen kingaihsiatna hong pianna bulpite kha ding hi. Ahih leh hihte pen maan taktak mah hiam? A kingaisia mite pen pampaih leh bawlsiat tuam hi-in, genthei lua leh huh ding leh panpih ding om lo taktak mah hiam?

A taktakin ci leng…
A taktakin ci leng, i ngaihsutna pen dik khin het lo hi. Kingaihsiatna a hang tuamtuam [a tunga i gente] pen hoih takin kanpha leng thu neucik peuh na hi thei hi. Lawmngaih tawh kikhen mana kingaisia mite bang, kha kunkun lo a lampi dik a zuih uh leh lungdamna mah ngah veve uh a, genthei lua a kitheite bang amau sanga gentheizaw a tam dan tuat cian uh leh kingaihsiatna ding hi loin, tha thak lakna in kizang thei hi.
Tagah hi a kitheih luatna, pampaih, bawlsiat tuam hi a kitheih luatna cihte pen a taktakin ci leng, tagah Bill Clinton pen US president hi thei a, Mahatma Gandhi, Nelson Mandelate khawng zong thong sung tam veipi mah lut uh hi. Winston Churchill sanginn pan a kihawl khiat hang a thak ah lut in Napoleon bang zo thei a, kha thum sung bek sang a kah Thomas Alva Edison in electric bulb mukhia thei veve hi. A taktakin a kisam zaw pen lungkiat pahpahna hi loin, ‘a hoih lama haksatna zat siam,’ ahi hi. 

Deihteelna pen nang aa…
Pasian in deihna nei-in hong piangsak a, sia leh pha ‘deihteelna’ bel nang khuatah koih hi. “Haska lua” ciin Jesu leh a nungzuite na kigui-awk ziau leh nang leh ke’n gupkhiatna thu kici za lo kha ding hi hang. Leitung a mi thupi a kigente – Isaac Newton, Henry Ford, Abraham Lincoln, Mahatma Gandhi, Nelson Mandela, William Carey, Hudson Taylor, Judson, leh adangdangte pen haksatna, lawhsapna leh langbawlna tampi pan a gualzote hi uh a, haksatna a tuak hun un, ‘kei cing lo mah hi’ng’ ciin kigui-awk mawk leh mi lawhcing kici ngei lo ding hi.
Mite in nidang ciang hong theihden ding a mi thupi suak ding lam i gennop bulpi hi masa loin, kingaihsiatna hanga a manpha mahmah nuntakna a zang khial leh, khualhual bek a lametna a nei mite tungah, ‘khauhual bek pen lametna leh lampi om sun hi lo’ cih a gen nuam i hi hi. Mihing masapen pan kipan haksatna om a, mi tampi in a thuakzawh uh, ngaihsut khialh manin kha kunin, kingaihsiatna tawh hun mawk beisak ding maw? Hi lo e, Pasian in deihteelna nang tungah hong koih hi. Na lungdam pen ni leh na haksat pen hunin, a hoih lam zuan ding maw, a sia lam zuan ding, cih pen nang deihteelna ah kinga hi.


Suahtakna – Midang na kisam hi
               Mihing ngaihsutna pen a sia leh a pha ciin kikhen thei ding hi. Hih a sia lam hong liat luat ciangin buaina leh kingaihsiatna piang hi, cih i gen khin hi. Tua bang a hong liatluat ma-in bangci kalsuan ding?
               Pasian in hih leitungah nang bek hong koih lohna bang hang hi ding hiam? Khat guak a khuasuak zo ding hi leh bang hangin Pasian in midang bawl ding hiam? Adam in amah guak a nuntak nuam a sakloh mana nang leh kei tuni in hih leitungah a om i hi hi! Tua hi, banga i gennop, ‘mihing khempeuh in midang kisam hi hang.’
               Nang leh kei, a hat het lo, a thanem leh pilna siamna lamah zong mi a baan zo lo khat in i haksate ei bekin zawh i sawm mawk pen dik thei lo hi. Ngaihsun mah dih ve, leitunga mi minthang pen leh mi thunei pen khat ahi US president, amah a huh ding mi bangzah nei hiam? Amau gam sunga mi pil penpente mahin huh, panpih ahih manin vangnei, thupi in na lianpi sem zo bek hi. Tua mah bangin, na haksatna, ngaihsutna hoih lo pan na suahtakna dingin midang huhna nget ding maizum kei in.

Suahtakna – Na ngaihsutna kikhel in
Norman Vincent Peale in, ‘Zawh a om hi-in kithei sin dih ve, sauveipi na kingaihsut leh a taktak hong bang ding hi’ ci hi. Kingaihsiatna pen guallehna ii vanzat hoih pen hi a, tua ngaihsutna hoih lo pen kikhel kisam hi.
               Leitung pen nang adingin a hoih lo bekbek, mite zong a muanhuai lo leh nang hong langpan vive hi-a na ngaihsutna kikhel in. Nang hong huh ding na kiim na kiangah Pasian nasem bangzah hiam om uh a, na sabuai-ah zong Lai Siangtho om hi lo hiam? Leitungah hong it lo, hong ngai lo leh hong langpan tampi om phial mah leh, nang hong it, hong ngai leh na haksatna hong huh nuam tampi om ahih lam mangngilh kei in.
               Leitung nuntakna-ah khatvei leh haksatna i tuak a, khatvei leh lungdamna i ngah hi. Nang na theihcian loh mana mi khempeuh in leitung pen nuamsa lua dingin tuat kei in. Haksa mah leh thuak a, haksatna a kizosak lo mite ahi, ka kiim na kiangate lungdam hi-a na theih mite! Ngaihsutna hoih lo, siatna leh a hoih lo thu bekbek ngaihsutna panin a hoih, a manpha ngaihsutna nei in.

Suahtakna – Midangte huh in
               A ngah ding bekbek a na kikoih leh cik mah ciangin na lungnuam ngei lo ding hi. Nang zong huh kisam cin a, midangte in zong na huhna kisam hi. Na sep theih leh mi sep theih kibang lo ding hi. Na sep nop leh mi sep nop kibang lo ding hi. Mi na hoih sep bang sese sep a kul hi kei, nang sep theihna ah sem lel in.
Huh ding bek lamen-in, midangte in nang tungah a pha hong bawl ding bek ngakin, na lungkimna ding a hong gamtat bek uh na ngakngak leh, tua pen haksa mahmah ding a, tua bang a omloh ciang hehin, nek ding nei loin, lungkia in, mihing leh Pasian mawhsakin, a tawpna-ah khauhual peuh manin na kikhai ding hi. Tua khauhual tawh kikhai na ngap ciang dong pen a lampi sau mahmah ding a, tua lampi na tot laiin lam pialin a hoih lamah ‘na hoih sepna’ tawh lampi maan tawn thei hi teh.
Midang na huh ciangin zong ‘kihuhsak’ lua se kei in. Lungdam hong koh kik ding uh leh amau tung panin na lianpi lamen se kei in. Na hoih na sep ciangin zong ‘kisemsak’ lua se kei in. Tua ahih kei leh na nasep hoih, midang na huhna pen nang adingin hehna suak thei hi.
              
Suahtakna – Manpha takin ‘hun’ zang in
Midang na huh ciangin na ‘hun’ pen manpha taka a zang na suak hi. Kingaihsiatna pen hun awng tam neih luat man zong hi thei hi. Siatna kici limlim pen hun awng hauh luat man hi nuam mahmah hi.
Hun awng hau lua, ngaihsutloh ding teng ngaihsun, seploh ding teng sem, tua hanga kingaihsiatna tam mahmah hi. Pumpi adingin exercise lak, Lai Siangtho sim, naupang tawh kimawl, nasep kician neih [khasum a tam leh tawm thu tuam], nasepna ah citak ta hun zat, adngte. pen kingaihsiatna a pianlohna ding a vanzat hoihte hi a, a neisate adingin zong suahtakna ding lampi hoih mahmah ahi hi.

Thukhupna
               Hih leitungah haksatna pen nang bek hi loin mikim in tuak hi. Gentheihna a thuak nang bek hi lo cin a, sum le pai haksa nang bek hi lo hi teh. Leitungah tagah nangbek om loin, lawmngaih tawh a kikhen nang kia na hi kei. Na thuakna pen haksa mah in teh, ahi zongin midangte thuakloh a thak na thuak om kei; mite’n zong thuak a, zo uh hi. Midangte huhna a kisapna leitungah om na hih manin midangte huhna ngen-in, mi muanhuai kamkuppih-in, midang tungah na hoih sem in; a kigui-awk lel dinga leitungah piang hi lo na hi, cih phawk in. Pasian in deihna neiin hih leitungah tomcik sung adingin hong piangsak a, tua pen nang’ na ‘deihteelna’ zangkhial in tomsak sawnsawn ding maw? Hi lo e, haksat hun, lungkiat hun, huh ding leh panpih ding nangawn a om nawnloh ciangin zong Pasian in hong sam den a, bangzah taka a mawh a khial mite zong maisak thei hi. Ama sungah zawhna om a, a itna bei hun cih om ngei lo hi. “A kimuh thei hun lai-in TOPA zong unla, a nai-a a om lai-in Amah sam un” [Isa 55:6].

12.11.2015 || 23:59
Daihna Cabin