Thuthak (News)

Tuesday, December 11, 2012

BETHLEHEM KHUA LAM ZUANIN

           Mihingte, mawhna hanga si ding kimlai, nuntak tawntungna hong ngahsak kik ding a leitungah mihing banga Jesu hong suakna hun, a lungdamhuai mahmah ‘Lungdambawl pawi’ in pawi dangte mah bangin piankhiatna a hang nei a, tua ‘mimawhte tan ding a Jesu hong paina’ thu pen Lungdambawl hun cianga i zaak tampen ahi hi. Jesu hong pian hun, ni leh nai lam suut loin, hong paina hang leh amah a kibiakzia panin sin ding pawlkhat i gen nuam hi.

Mikim ading Jesu
            Jesu hong suahna thu-ah, nasep, pilna, leh gam kibang lo mihing nam thum, nasep niam leh thupi lo a sem - tuucingte, mi ngeina tunglam leh mite zahtak - mipilte, leh leitung mite thupingaihsut mahmah ahi kumpi - Herod ii tangthu kimu hi. Tua mite a kibatloh mah bangun, a biakdan uh zong kibang lo pah hi.
            Tuhun a mihingte in zong, nasep, minam, gam leh kibatlohna tuamtuam i nei uh a, ahi zongin leitung mi khempeuh mawhna a maisak dinga Kumpi thak hong suah pawi muak a ‘lungdam’ dingin Pasian in hong deih hi. Hun paisa-ah i saanzia, i muhzia, i biakzia a kibang lo ahi zongin, lungdambawl hunah i lungsim leh ngaihsutnate Jesu ah aap dingin hong deih hi.

Biak dan tuamtuam
            Jesu suahna thu a theih uh ciangin tuucingte, mipilte, leh Herod in bia nuam ciat uh hi. Ahih hangin hong biak taktak uh ciangin a baikdan uh, a biakzia uh hong kibang lo hi. Tuucingte in Jesu suahna thu a theih phet un bia dingin pai pahin, a biakzia uh leh nau-etna a piak lam uh kithei lo hi. Amau nasep leh pilna i ngaihsut ciangin a tuaci ding mah ahi hi. Mipilte in Jesu suah thu a theih uh ciangin nau-et nading tawi-in, a pianna mun zuan pah uh a,  a tun uh ciangin khukdinin bia uh a, nau-etna van manpha pia uh hi. Kumpi Herod in Jesu suahna thu a theih ciangin a galkapte samkhawmin, Kumpi thak hong piang pen thah sawmin, Judah gam sunga naungek khempeuh that mawk hi.
            Hih atunga i gente panin Jesu hong pianna thu a theite lakah biakdan nam tuam om hi cih kimu thei hi. Tukum Jesu hong suak hun pen bangci bangin muak ding na hi hiam? Tuucingte bangin Jesu mu ziau ding maw, mipilte bangin nau-et nading van manpha tawi-in zahtaak takin khukdinin bia ding. Van manpha piak ding na nei kei zongin na neih laka manphapen ahi na lungsim Topa in deih hi; tua tawh na bia nuam hiam? Tua banah tuhun ciangin mipilte bangin Jesu taktak piak ding om lo a, ahih hangin mi genthei leh tagahte pia thei hi teh. Tuate tunga nasep pen Ama tunga sem bangin Pasian in ngaihsun hi (Mat. 10:42, 25:31-40). Tua ahih kei leh kumpi Herod bangin mite buaina, sihna leh kahna a piangsak hizaw ding. Nang deihteelna-ah kinga hi.

Nusiat ding tam
            Khristian nuntakna pen nusiat ding tamna penpen biakna hi kha ding hi. Jesu hong pianna thu panin zong kitel hi. Tuucingte in Jesu pianna thu a theih uh ciangin a tuute uh gamlakah nusia-in paisan uh a, mipilte in zong Jesu pianna thu aksi pan a theih uh ciangin a nasep leh hihna thupite paisanin, Jesu pianna lam zuan pah uh hi.
            I Khristian nuntakna ah paisan ding tamzen si! Khudam nuaiah, huipi leh guahpi nuaiah inn lum nusiain biakin kizuan a, eima mimal nasep ding tampi kawmkalah Pasian mina kipawl nadingin na kisem hi. Biakna sunga makaite bang diak, leitung thu-a meetna a om zong hi lo napi lawp takin a sep theihna uh leh, leitung nopsakna tampi a nusiatna uh pen nusiat taak ahihna a theihcian man uh ahi hi. Tua banah hunbit a khasum tawmcik sanga Pasian nasemte in zong, hih Jesu a bia mipilte bangin a nunglama hauhna, minthanna leh dinmun poimawh tuamtuamte nusia-in, a mai lam uha om ahi Jesu mitsuan uh ahih manin thalawp takin tua a nung lamate nusia thei uh hi.
            Leitung thu-ah mipil, misiam leh dinmun poimawh mahmah a neite zong Pasian thu sungah tua a dinmun leh hihna uh kizang thei lo hi. Pasian biaknaah tua leitung hihna leh dinmun poimawhte uh suahkhia ding leh nusia dingin Pasian in deih hi. Khangnote in tutung lungdambawl hunah bang teng nusia ding? Lawm le gualte tawh leitung nopsakna zu le sa tawh hih pawi hun zang ding maw, ahih kei leh tuate nusia in Pasian deih bangin nungta zaw ding?
            Tuhun a eite nusiat pen gen tham hi lo hi. Thupi lo hi. Jesu nungzuite leh Pasian nasem thupite nutsiat thute i ngaihsun ngei hiam? Missionary John Mott pen US President Coolridge in Japan gama US Ambassador dingin cial a, a dawnna pen, “President aw, Pasian in ama ambassador dingin hong sap a kipan, sapna dang za dingin ka bil hoih nawn lo hi” (Mr. President, since God called me to be an Ambassador of His, my ears have been deaf to other calls) cihsan a, Dr. Billy Graham zong Standard Oil Co., in Far East ah Representative dingin thaman US$ 10,000 tawh cial uh a, nial hi; US$ 25,000 tawh cial kik uh a, nial kik hi; a thumveina US$ 50,000 tawh cial kik uh a, nial kik hi. Bang hanga nial hiam? cih a dawnna pen, “Thaman hoih a; ahih hangin sep ding pen thuneu lua hi. Pasian in ama lenggah huanah a sem dingin hong sam khin hi” (Your price is all right, but your job is too small, God has called me to be missionary) ci ziau hi. Mite in tua bang na thupi leh sum le pai tampi paisanin Pasian nungzui uh hi. Nang bang teng nusia?
           
Mipilte kiniamkhiatna thupi
            Mipilte gamtatzia pen khatveivei a haihuai mahmah tawh kibang hi. A nasep thupi leh a dinmun poimawh nusiat uh banah lamlaka haksatna a tuak dingte uh zong thei ding uh hi. Tua banah mipil bangzah hiam in Kumpi thak khat hong piang ding kilawp taka a dawnna uh pen leitung ngaihsutna panin lamdang hi. Banghang hiam cih leh, mipil dang khat hong piang pen haza mahmah le uh kilawm.
            Eite, midangte in zong i pil thu a gen ngeiloh leh i haina thu bekbek a gente in, kihausak, kipilsak, kiliansak, kithupisak a, eite adinga mi manphapen hong suak zong thupi sa lo zah donga i om mawk pen, ngaihsun taktak leng, i hai dan zong a kitheizo lote i hi hi. A theiciante Pasian tungah kiniamkhiat hi.

Kipilsakna hoih lo
            Mipilte in aksi panin Kumpi thak piang cih thei-in tua aksi a zuih laitak un haksatna leh buaina tun lo uh hi. Ahih hangin amau pilna leh ngaihsuttawmna tawh kal hong suan uh ciangin kumpi Herod inn sung tungin, a thei lo ding kumpi gi lo Herod in theihlawh a, a si lo ding naupang tul tampi in sih lawh hi.
            Lungdam bawl i zatnaah leh Pasian thu i zuihna ah, hong makai Jesu zui lo a, eima pilna leh siamna, sum le pai leh neih le lam suangin, eima upmawh thu tawh pai zel pen lauhuai mahmah ahih lam hih panin kithei hi. Lai Siangtho sungah, “..leitung deihnate a beibei ding hita a, ahi zongin Pasian’ deihna bangin a gamta mite pen kip tawntung ding” (1 Joh. 2:17) ahihna leh, “I ngaihsutna, i pumpi deihna uksak lehang sihna tawh kizom ahi hangin Kha Siangtho uksak lehang nuntakna leh nopsakna tawh a kizom” (Rom 8:6) ahihna thu kimu hi. I ngaihsutna kua in uk hiam?

A upna uh thupi
            Jesu suahna thu a thei mite upna pen thupi hi. Tuucingte in vantungmite in a hilh ciangin muang-lah het loin a hilhna bangun Bethlehem lam zuan pah vingveng uh hi. Tua mah bangin kumpi Herod in zong muanlahna nei lo hi. Tua a theihna uh tungtawna a kalsuan pahna uh pen a thupi mahmah ahi hi.
            Mipilte’ upna mahmah thupi ka sa hi. Mipil bangzah hiam in, tua banga aksi tung pana Kumpi thak pian cih a phawkna uh leh, tua a pianna mun zuana a paikhiat uh pen, a upna uh neu hi leh, ‘piang kei kha leh mite in hong nuihsan ding uh a, mi ciamnuih bawlna kihi lel ding hi!’ cih peuh ngaihsun ding uh hi. Ahih hangin Jesu pianna thu a kihilhna pen um cintenin, delhpah vingveng uh a, thupi mahmah hi.
            Tuhun Khristiante upna kician i neih kisam hi. Thu khatpeuh kigen leh kizuipah nuam lo a, ‘hoih kei kha leh,’ ‘hi kei kha leh,’ ‘piang taktak kei leh,’ cih bangin paulap tuamtuam i zong zel hi. Pasian in, “A suakta tate” (Gal. 5:1) hong ci napi, sila lungsim pua-in, “Mawhna hanga si, Khris hanga nuntakna a nei” (Efe. 2:5) i hihna hong hilhhilh napiin i um zo kei hi. Um hi leng i nuntakzia ah kilang ding hi. Bang hang hiam cih leh, ‘upna leh sepna kizom a’ (James 2:22), ‘sepna tawh a kizomlo upna zong a si ahi hi’ (James 2:26). ‘Na upna bang cia?’ cih zah mahin, ‘na upna hangin bangci bangin kalsuan na hiam?’ cih pen thupi mahmah hi.

Lungdam uh hi
            Jesu hong paina pen lungdamna thupi mahmah ahi hi. Tua mah bangin tuucingte leh mipilte zong lungdam uh hi. Vantungmi in tuucingte a hopihna ah zong, ‘mi khempeuh a lungdamsak ding thuthak’ ci ngiat hi. Mipilte, Herod inn sung pan a puasuak uh a, aksi a muhkik uh ciangin a lungdamna uh ‘kigen thei lo hi’ ci zawzen hi. Tua bang lianga lungdam ahih manun muhloh khak ding pen lau mahmah uh cihna hi.
            Tuni in, lungdambawl pawi zang thei a Pasian in hong makaihna pen a lungdamhuai zia i phawkloh ding lauhuai hi. Tuhun Khristiante in mipilte bangin Jesu muhloh khak ding kilau zen leh i pawlpi, i khua, i minam leh i gam bangci zahta in a nuam tam? Tua bang lunggulhna a nei, amah a zuan tantante mahin Jesu mu uh hi. Bang ci bangin Jesu muh ding na lunggulh hiam?

Thukhupna
            Lungdambawl hun hong tun ciangin, a ngeina leh hun mawkmawk banga i zat ding lauhuai hi. Hong pianna ‘a hang’ a theician peuhpeuhin hih hun a manphatna phawk hi. Tua ahih manin, Lai Siangtho sunga tuucingte biakdan in bia ding maw, mipilte biakdanin bia ding; ahih kei leh kumpi Herod biak danin bia ding? Lungdambawl a kibawlna hang ‘mi khempeuh a lungdamsak ding’ (Luk. 2:10) a Jesu hong suak pawi pen, mi adingin lungdamna a tun hih ding thupi mahmah hi. I ngaihsutna lungsimte in Bethelehem lam zuanin, Jesu hong pianna hang limtak ngaihsunin, lawp tak leh manpha taka lungdambawl a zang dingin laisim mimal kim Topa’n thupha hong pia ciat ta hen.

Thursday, December 6, 2012

CHILD DEVELOPMENT

“Zing khuavak  in sun hun ding a lah mah bangin,
naupan laia i nuntakzia in i picin hun ding lak hi”
– Milton

I.    Naupang :
Indian Majority Act, 1875; The UN Convention on the Rights of the Child 1989; leh The Juvenile Justice (Care & Protection) Amendment Act, 2006 in kum 18 nuailam, a pumpi ci le sa a picin hangin ‘naupang’ hi, ciin gen/sang hi.

India kumpi in November 14 (Nehru suahni) pen Naupangte Ni in kum simin zang den hi. Leitungbup in naupangte thupingaihsut mahmah ahih manin United Nation Childrens Emergency Fund (UNICEF) kici kipawlna December 11, 1946 in UN General Assembly in bawl hi.

Naupangte nuntakzia (Erik H. Erikson) :
1)  Infancy (pianni – kum 2) : Dop kisam mahmah. A kisin ciil ahih manin sinsakdan hoih kisam (lam pai dan, ann nek dan, pau dan). Hehpah or lungkim pah. Mi muang vs. muang lo (Trust vs. Mistrust).
2)  Early Childhood (2 – 4) : Gamta thei, pau sin thei ta. Amau thu deih. Mi muangngam lo thei. Ngaihsutna hoih lo zong nei thei ta. Za pan ding, tuibuk la ding khawnga zatloh ding. Keimah, eite, nang, note cih lungsim nei ta. Control luat ahih kei leh khahzau luatloh ding. Encik ding – pau, huaiham, zuau gen thei. Amau thu deih (Autonomy)  vs. maizum, zakta (shame) or kimuanglah, um zo lo (doubt).
3)  Play age  (5 – 7) : Kimawl nuam sa uh, a pumpi khan lai pen hun uh, kidemna in thalawpsak, a deih khat uah lungsim pia gawp, gualzawh sawmna lungsim nei. Siatna kipan thei ta uh. A kipatna / ahih ding pankhia (initiative) vs. sepkhialhna nei thei (guilt)
4)  School age (6 – 12) : Amau sep theih ciangah na thak bawlkhiat nopna nei, thalawp. Gual elna nei. Sepnopna lungsim neiin, a sepkhial vanglak uh leh kimuanlahna nei thei uh. Thanuamna (industry)  vs. cing kisaklohna/kiniam ngaihsutna (inferiority).
5)  Adolescence (13 – 19) : Amau hihna tak khatveivei thei, khatveivei amau hihlohna pi ahi danin kithei. Mi muang lo, pawlpi leh biakna khawng dau ngaihsut thei. Hih bang hun pen makai hoih leh hat, amau a makaih siam a kisap mahmah hun laitak uh hi. Meltheih bawl nuamsa uh a, ahih hangin amau kituamkoih nuam pian uh hi (identity vs. in-identity) / (intimacy vs. isolation)

II.   Siamsinna-ah naupangte dikna : Naupang khantoh nadingin siamsinna kisam mahmah hi. Tua ahih manin siamsinna a naupangte dikna leh ngah ding thu pawlkhat gen dih ni :
1)  International Declaration of Human Rights – Article 26 leh, International Covenant on Economic, Social & Cultural Rights – Article 13 & 14 ah naupangte adingin Rights to Education kician takin kigelh.
2) Kum 2009 a India Parliament in a passed The Right of Children to Free and Compulsory Education Act or Right to Education Act (RTE) pen April 1, 2010 pana kizang a, hih dan nuaiah India gam sunga naupang kum 6 – 14 kikal khempeuh a khawnkhonga sang kahsak teitei ding (free & compulsory education). India Constitution: Art. 21A.
3)  86th Amendment Act, 2002 – Art. 45 in kum 6 nuai siah in laisimna hoih tak a neih nadingin kumpi in panla ding hi (eg. Aganwadi)
4)  Right to Education Act nuaiah naupang kum 6 – 14 khempeuh sang kah ding uh hi a, nu leh pate in a phal kei leh daan kipia thei hi.
                
III. Naupangte thuneihna(Child Rights) : Khangto dingin suakta taka om kisam hi. Eima dikna leh ngah ding ngah lo a, ukcipna leh maan lo taka ki-ukna leh vaihawmna tawh khantoh haksa ahih manin naupangte in a ngah ding uh leh hamphatna pawlkhat gen kik ni.
1)  India Constitution Art. 39(e) – Naupangte kum leh hatna tawh kituak loin zawhthawh thu tawh a gimhuai semsak lo ding.
2)  Art. 39 (f) – Lungnuam leh cidam taka a om theih nadingun vaihawmsak ding. Suahtakna pia ding, simmawhna-pampaihna pan kembit ding pen state kumpi mawhpuakna hi.
3)  Art. 24 – Factory, industry ah kum 14 nuai siah nasem thei lo ding. A semsak a om leh kum 1 pan kum 3 dong thong kiat leh, Rs. 10,000 – 20,000 kiliausak thei.
4)  Art. 15 (3) – Naupangte leh numeite adingin state kumpi in a tuamin hamphatna bawlsak ding (Child Welfare Committee, Juvenile Justice Board)
5)  India Penal Court (IPC), 1860, Sec. 82 – Kum 7 nuai siah in mawhna a bawl leh thusia in kisimsak thei lo.
6)  IPC, 1860, Sec. 317 – Naupang kum 12 nuaisiah a nu leh pate in a kep/vaak nop kei leh a pate kum 7 thong kiatsak theih hi a, sum zong kiliausak thei hi.
7)  The Mizoram Juvenile Justice (Care & Protection of Children) Rules, 2010 bangin State kumpi nuaiah naupangte ading a tuamin committee leh board om hi.
8)  Criminal Procedure Code 1973, Sec. 160 (1) – Teci dingin Police officer in kum 15 nuailam ama omna munah sam thei lo ding a, a kul leh zuan zaw ding hi.
9)  Child Labour (Prohibition and Regulation) Act, 1986 in kum 14 nuaisiah a lauhuai – za (tobacco) bawlna, suanglakna, mining, cement industry etc. ah nasep kham hi. Hih bang muna a semsakte kha thum sanga tawmzaw lo leh kum khat ciang thong kikiasak thei a, sum zong Rs. 10,000/- sanga tawmzaw lo leh Rs. 20,000/- ciang kiliausak thei.
10) Naupang mawhna bawl leh numei-buan (rape) pen thucin-thutangbu (newspaper) ah kisuaksak lo ding. A suaksak a om leh daan kipia thei.

IV. Nu le pa mawhna bawl (sex) leh numei-buan (rape) :
1)  Kum 2001 – 2007 sungin Mizoram CID Crime Record bangin kumcing lo numei naupang a kibuan (rape) 267 om hi.
2)  A beisa kum 5 leh kha 4 (64 months) sungin numei kibuan 452 kiregistered a, kha simin mi 7 val deuh a kibuan tawh kibang hi. Tua laka 260 (57.52%) pen naupang ahi uh hi. Hih mawhna hangin mi 450 palikte in man uh hi.
3)  Kum 2011 sungin rape 77 om a, tua lakah naupang 49 (63.63%) ahi uh hi.
4)  Kum 2012 January – April sungin rape 40 om a, tua lakah 32 (80%) pen naupang ahi a, adang 8 pen picing (adults) ahi hi. Ni thum sungin rape case khat ta om cihna hi.
·        Registered / case filed-loh tampi om ding cih theih ding.

Rape a hoihlohna :
1)  Pumpi ah : Lampai leh tut haksa thei. Zahmawh na leh thak om thei. A buante tung panin natna hoih lo ngah thei (HiV/AIDS, Syphilis, Gonorrhea, Dadu etc). Zun paina hoih lo thei (zun suak thithe), Naupai thei. Sineihna-ah haksatna om thei.
2)  Lungsim ah : Nidanga a thalawp ngeina uh lawp nawn lo. A nuntakzia uh kilaih gawp. Lungmuan takin om hithiat thei lo. Uk (control) haksa. kineumuh uh (inferiority complex). Midang tawh kizopnaah haksatna om.

Tua bang thu hong hilh uh ciangin.. :
1) Tua bang hunah nuapangte in nu leh pate, ahih kei leh a mi muan khatpeuh kiangah genkhia thei uh hi. Tua banga a gen hun uh ciangin hehlua a tot gawm, taii gawp pah ding hi lo hi. A gennop uh kician taka gensak a, a haksatna uh hong pulakkhiat uh hoih taka ngaihkhiat sak phot ding. Tua ahih kei leh a haksatna uh a behlap kisuak thei hi.
2) A thugen uh um ding (hih lam pen zuau phuak lo ding uh hi). Mudah pah lo ding, hehpihna tawh panpih nopna lungsim neiin, a thugen uh hoih tak ngaihkhiatsak ding.
3) Migi lo tuak kha ahihna thu kamnem tak tawh hilh phot ding. Tawldam sak ding. Ama muh lai-in a khoihpa tawng gawp lo ding.
4) Midical exam nei dingin paipih ding. Medical exam ma-in pumpi silsiang lo ding.
5) A report nading mun police station nai penah report pah ding. Amah paipih kisam nawn lo.
6) Hih lama siamna a nei counselor-te kiangah paipih ding. 

Numei-buante daan a kipiak theihna :
1)  India Penal Court, Section 376 (1) – Kum 7 sanga tawm zaw lo, ahih kei leh damsung a thongah koih theih.
2)  IPC Sec. 366A – Mi khatin bang van hiam zanga kum 18 nuailam a khoisiat sawm hiam, kum 18 nuailam peuhmah ama utna thu tawh sex zatpih hangin rape mah hi veve a, kum 10 ciang thongkiat leh sum kiliausak thei.
3) IPC Sec. 372 & 373 – Kum cing lo naupang kizuak ding a zuakte leh factory/industry a sema zangte pen kum 10 ciang thong kiatsak leh liausak theih.
4)  IPC Sec. 293 – Kum 20 nuailam tungah zahmawh lam tawh kisai zuak leh piak pen kum 3 ciang thong kiatsak leh Rs. 2000 liausak theih hi a, a hih kik uh leh kum 7 ciang leh Rs. 5000/- ciang liausak theih hi.

·   Mizoramah a masa pen dingin rape hanga damsung thong kia dinga thukhenna a thuak masa pen Lalthuthlungliana (31) s/o Challiana, Thingsai khua, nihvei tak naupang a rape ahi hi.(Evening Post - July 21, 2007).

April 30, 2012 in India kumpi leh Mizoram kumpi in Memorandum of Understanding (MoU) khat, naupangte phattuam nading leh bit nading signed uh hi. Tua pen Integrated Child Protection Scheme (ICPS) kici a, Champhaiah zong Pu Lalnunmawia Inn, Vengthang North ah office nei uh hi. (Protection officer – 2, Probation officer – 3 & staff 4).  Vengthar P/S naupangte tawh kisai a nasepna uh thupi mahmah.
           
V.  Naupangte makaihzia ding – P3 :
1)  Provision : Naupangte in nuntakzia, cidamna, siamsinna, kimawlna ding hoih a neih ding uh ahi hi. Amau adingin kipiak zawh ding. Thu genpih theih, a maingap uh hih ding thupi hi. Kizopna hoih tak nei a, thusia thupha, a mau tunga lawhcinna leh haksatnate khempeuh hoih taka hong genpih ngam nading uh nu leh pate mawhpuakna hi. A haksatna uh theihsiampih ding, a muanngam dingun nuntak ding.
2)  Protection : Naupang pen kep ding, hut ding ahi hi. Nu le pa mawhpuakna taktak thei lo a, naupang kep le don ding a ngaihsun lote hangin tuhunah innkuan sung buaina tam mahmah hi. Amau a siasak thei ding – migi lo, lawm hoih lo, vanzat hoih lo, laibu sim ding hoih lo, film et ding hoih lo pan kep ding ahi hi.
3)  Participation : A mau nuntakna pen bucing nai lo, na khatpeuh ahoihna leh hoihlohna theician nai lo uh hi. Ahih hangin midangte kiangah kihel theih nading thuneihna nei uh a, tua manin kithuahpih tam hoih hi. Thuneihna nei cih hangin khahzau lua, amau ut bangbanga na gamtatsak a, na muh batlohna munah a tam om luat uh leh siatna tawh kinai mahmah ding uh hi. A tam thei bang pen amau tawh hun zangkhawm ding.

VI. Lai Siangtho sungah naupangte a kigendan :
1)  Naupangte pen Pasian in a bawl (Pian. 4:25; 33:5), ama lim le meel sunin (Pian. 26-27)
2)  Israel mite tungah a tate kepzia ding uh Pasian in hilh (Gam. 4:9-10; 6:4-9; 11:18 - 21)
3)  Pasian in naupangte zang (Samuel, Joseph, David, Timoti)
4)  Naaman a dam nadingin a nasem naupangno in hilh(2Kum. 5: 1-3).
5)  Jesu in mipi 5000 a vakna a poimawh mahmah pen naupang ahi hi.
6)  Picingte in naupangte nuntakna panin a hoih thu mu uh(Mat.18:1-3
7)  Pasian in naupangte it hi (Mark 10:13; Mat. 19:13; Luk. 18:15)

VII.     Naupangte kisap / picingte mawhpuakna :
1)  Innkuan nuam : Innsung nuam a sak theih nading uh vaihawm. Kizopna hoih neih. Sepkhopna hoih neih. Naupang khem lo ding. Naupang a neu laiin lampi maan tawnsak in (Pau. 22:6). Naupangte nuntaknaah nu leh pate mawhpuakna lianpen. Zu dawn lo dingin a deih leh amah in dawn lo pah ding. Kikhawm dingin a deih leh sawl bek loin paipih ding. Mi minthangte a nute makaihna hoih tak panin  khangkhia uh hi (Mahatma Gandhi, Napoleon, D. L Moody)
2)  Sinsakna hoih : Gamtatzia maan. Kampau dan, mi hopih dan, dotna dawnzia. Muanhuaina sinsak ding. Kimuanngamna a neih theih nading un panpih ding. Ki-ukzawhna leh thuakzawhna a neih theih nadingun hilh ding. Uzawte zahtak siam ding sinsak ding. Ngaihsutna maan a manphatna hilh ding. A hoihna uh leh nasep hoihte uh phat siam ding, a hoihlohna uh hilh siam ding. Pantah ding, puah ding, panpih ding. Kam hilh nading leh taii hun ciangin kammal hoih lo zang lo ding (eg. Si suk in, na khut bui hen, a phei lamin hong ciah in etc..)
3)  Haksatna : Hong tung ding leitung ngeina, hangsan taka maingat ngam dingin hilh kisam. Haksatna leh kuhkalna pana khangkhiate mi zattak, mi muanhuai ahihna thu hilh ding. Baih taka lawhcinna lunggulh lo dingin hilh ding (Suangmanpha mu dingin lei thuukpi tawh kul)
4)  Sanginn : Sanginn environment hoih kisam. Kisimmawhna om thei a, tuate a om hiam cih kancian ding (mizawng vs. mihau, class/grades, a siam thei deuh vs. a siam thei lo deuh). Nu leh pate in sangsiate tawh kizopna hoih nei ding. Naupangte leh sangsiate kizopna or sepkhopna a hoih kisam. Extra culicular  activities. (Wellington in Battle of Waterloo kici kidona ah Napoleon a zawhna pen a sanginn Eton School hang hiin gen)
5)  Health : Nek le dawn hoih, tep le muan hoih lohna, cidamna manphatna sinsak, theihsak. A etteh dingun nungta pah ding.
6)  Social life : Moral, drugs, sex etc.

VIII.  Naupang pen…. :
1)  Gensiat denna munah a khankhiat leh a hoih lo mi elna lungsim nei ding hi.
2)  Kihauh, kitot denna inn pana khangkhia ahih leh thusia bawl nuamsa ding hi.
3)  Thupisimlohna inn pana khangkhia ahih leh a gi lo tuam hiin kithei ding hi.
4)  Lungduaina a nei innkuan pana khangkhia ahih leh thuak-zawhna nei ding hi.
5)  Thalawp theihna mun pana khangkhia ahih leh kimuan-ngamna nei ding hi.
6)  A nasep hoih a kiphat theihna inn sung pana khangkhia ahih leh mi pahtawidan siam ding hi.
7)  Muanhuaina mun pana khangkhia ahih leh thudik deih mi hi ding hi.
8)  Khamuanna nuaia khangkhia ahih leh upzawhna nei ding hi.
9)  Kitheihsiamna inn sung pana khangkhia ahih leh mi theisiam ding hi.

IX. Thukhupna
       Makaihna lo tawh naupangte in amau guakin kalsuan dingdan thei lo hi. Picing hi loin naupang hi uh ahih manin makaih mah kisam, kep mah kisam uh hi. Kikholhpih kisam a, itna tak tawh a mailam hun ding uh lampi ngaihsutsak a, haksatna tuamtuam a tuak uh cianga kingakna taak, a lungdamna uh leh haksatna uh zong a genpih theih ding uh hih kisam hi. Tua ahih manin : Amau ading kipiakhia ding (provision), siatna pan kem ding (protection), leh amau tawh hun zang khawm ding, a nuntakna sung uah kihel ding (participation).

(Hih thu pen Tg. T. Sawm Lian in Bethel Veng Child Development Center a Parents Meet ah Seminar paper a present ahi hi. CDC pen Compassion East India leh ZBC mabunkhopna project khat ahi hi. Kum 2011-12 sungin naupang 125 kem uh a, kum 2013 ciangin naupang kibehlap ding hi)

Monday, November 26, 2012

ZCLS & ZBLB Zolai Joint Consultation



       Kum 2011 October 2 ni a CBA Executive Secretary Room a Chin Baptist Literature Board/CBA, Zomi Baptist Literature Board/ZBC leh Zomi Christian Literature Society pana makai paikhawmte in kum sima Zolai tawh kisai kamkumna neih zel ding leh, kum simin a banbanin zindo dingin a thukim mah bangin, kum 2012 a Zolai tawh kisai kamkumna pen thukizakna hoihlohna hangin CBLB hong kihel thei kei mah leh, September 20, 2012 in ZBLB leh ZCLS in nuam takin ZBC zumah kinei thei hi.

       Hih kamkumna huna kihelte min, hihna leh a teenna khua uh hih anuaia bang ahi hi :

1. Rev. Lian Khen Pau, Exe. Secy., ZCLS, Kalaymyo
2. Rev. Lang Khan Khup, Gen. Secy., STBA, Tedim
3. Rev. Gin Khua Khai, Gen. Secy., Tedim Section, A.G., Tedim
4. Rev. Gin Hau Pum, Gen. Secy., TBA, Tedim
5. Rev. Thang Van Lian, Moderator, Pres. Tedim Synod, Kalaymyo
6. Rev. Suan Khan Thang, Exe. Secy., ZBC, Champhai
7. Upa J. Thawmte, Member, ZBLB, ZBC, Champhai
8. Upa Cin Khan Kam, Member, ZBMB, ZBC, Champhai
9. Upa N. Cin Thang, Accountant, ZBC, Champhai
10. Pro. Ptr. Lian Muan Kham, Champhai Area ZBC, Champhai
11. Upa B. Mang, Member, Executive Committee, ZBC, Champhai
12. Upa Khup Pau, Member, ZBMB, ZBC, Champhai
13. Upa Zam Za Lang, Chairman, ZBLB, ZBC, Champhai
14. Sianu Awi Ngaih Lun, Women Secretary, ZBC, Champhai
15. Upa Z. K Thang, President, ZBC, Champhai
16. Upa Pau Lian Sang, M ember, R& D Board, ZBC, Champhai
17. Rev. Cin Khan Tuang, Pastor, Champhai Area ZBC, Champhai
18. Pro. Ptr. Thang D. L Pau Mung, Sialkal Area ZBC, Hiangmun
19. Tg. T. Sawm Lian, Office Assistant, ZBC, Champhai

       Kum 2012 a Zolai Joint Consultation a thulu pen, “Biakna laibute a kicingin neih den nading” cih ahi hi. Kamkumna pen hun 3 in kikhen hi. 

Kamkumna - 1 : Labu
       Upa J. Thawmte, Member, ZBLB in hun uk a, Rev. Thang Van Lian, Moderator, Presbyterian Tedim Synod, Kalaymyo in hun apna nei hi. Hih huna kamkumna panin :
1.  ZCLS malakna tawh kum 2009 O.B meeting tungtawnin Tedim Labu 8th Edition bawl ding kithukim a, pawlpi tuamtuam pan makai 13 vaisai dingin kiseh hi.
2. 8th Edition sungah Nicene thu-up, Doxology, Amen thum, leh khangno phatna kiguang hi.
3. 7th Edition sunga a la dawng 470 panin 2 kipai a, Seventh Day, A.G., UPC etc. labu pan pawlkhat kibehlapin 8th Edition sungah la dawng 500 kikoih hi.
4. Labu thak (8th  Ed) pen Ks. 19,700,000 val bei-in bu 14,590 val kikhen khin a, kicing zo nai lo ahih manin khet kik kisam lai ding hi.
5.  8th Edition sungah 6th Edition sunga om lo, 7th Edition aate pen ahi bangbangin kikoih hi.
6. Minam kipumkhat nading a kibawl ahih manin kuama ciatin zat ciat dingin hoih hi.
7. Zomi a tamzaw mizawng kihi ahih manin tangpi-tangta khut sung a lut theih nadingin Word Edition in bawl ding hoih hi.

       Thukimna :
       Tedim Labu 8th Edition pen copy 10000 val a kikhet kik ding leh India gamah khet dingin ZCLS in hong vaihawm dingin ZBCL - E.C ah nget dingin pha kisa hi. 

Kamkumna - 2 : Lai Siangtho
       Rev. Gin Hau Pum, G.S, TBA  in hun uk a, Sianu Awi Ngaih Lun, Women Secretary, ZBC in hun-apna nei hi. Kamkumna panin :
1. Mizogam sunga thu-um mite in Lai Siangtho kipawlna Bible Society of India ah hihna lian nei-in, sum le pai tawh kipawlna lian nei ahih manin Zomite in zong tua hamphatna pen zangsiamin India gamah Lai Siangtho kikhen leh a man zong tawmzaw ding hi.
2. Thuciam Thak (Hilhcian kithuah) Lai Siangtho pen S. Korea ah kikhensak a, S. Korea pan hong khakkhia ta uh a, a sawt loin hong tung ding hi (Kawlpi tungta cih thu kiza)
3. ZCLS mabunna tawh Bible Dictionary a kibawlsan laitak hi.
4. Bible Society of Myanmar hanciamna tawh Bible Encyclopaedia a kisep laitak hi.
5. Lai Siangtho bupi pocket size pen a kibawlsan laitak hi a, mai kum sungin a kingah theih ding kilamen hi. Sanggam Falam leh Hakate in nei khin ta uh hi.
6. Labu tuamtuam neih hoih lo a, Lai Siangtho version tuamtuam neih phamawh lo hi. ZCLS in Lai Siangtho Literal translation khat beek neih theih dingdan hong ngaihsun thei leh kideih hi.

       Thukimna :
a) India gam lam pan Lai Siangtho kikhente a khetman a tawm zawk banah, a zuakna lamah zong a tawmzaw in kizuak thei ahih manin India gam lam pan Lai Siangtho khet theih ding zia ZCLS in Bible Society of Myanmar tungah na kanciansak dingin hoih kisa a, ZCLS - E.C ah puak dingin pha kisa hi.

b) Zomite in Lai Siangtho tu-a i neihsa sangin a Literal  zaw deuh kitangsam mahmah ahih manin Lai Siangtho Literal zaw deuh, translation thak khat neih behlap hoih kisa hi. ZCLS in mai lamah hong geel dingin kingen a, ZCLS - E.C ah puak dingin kithukim hi

Kamkumna - 3 : Nipi Sang Thusin Bu
       Upa J. Thawmte, Member ZBLB in hong makaih kik a, Rev. Lang Khan Khup, G.S., STBA in hun-apna nei hi. Kamkumna panin:
1.    Kawlgam sungah naupang genloh picing leh siate in zong Nipi sang thupi simlo ahih manin upna-ah zong kipenglen gawp a, pawlpi kikhenna leh pawlpi buaina tam mahmah hi. Nipi sang manphatna pen siate, siamahte leh thu theizawte in hilhcian kisam mahmah hi.
2.    ZCLS pen thu-upzia bulphuh a kipawlna hi lo ahih manin pawlpi pawlkhat in thu-upzia tawh kituak a thusin bu puahphat ding a deihna uh pen piang thei lo hi.
3.    Thusin bu sungah kawlpau tampi tak kihel a, a thu Zopau tawh a kician zo lote English in kigelhzaw leh.
4.    ZCLS in laibu a tei ding ciangin Evangelical lam deuh a kigelhte kitei zel leh.
5.    Nipi sang thusin bute a thu kicing veve, a tom thei lama bawl theih hi leh cih kilunggulh mahmah hi.

       Thukimna :
       Nipi Sang thusin bute pawlkhat a thu kikawikaih gawp om a, kammal pawlkhat khel ding om hi. Tua ahih manin a thu paizia kheek loin etphat hoih kisa a, ZCLS - E.C ah puak dingin pha kisa hi.

Thu dang :
1. ZBC/CBA leh ZCLS kizop dingzia limtak genkhopna kinei a, mai lamah kizopzia ding hoihzaw ZCLS - E.C in hong geel dingin pha kisa hi.

2. ZCLS zuma zat ding internet connection kisam lua mahmah ahih manin a lei nading hih anuaia bangin kipia hi :
1. Rev. Suan Khan Thang -  ` 1000   2. Tg. T. Sawm Lian - ` 500
3. Rev. Cin Khan Tuang - ` 500     4. Upa Z. K Thang - ` 1000
5. P/P Lian Muan Kham - ` 500     6. Upa Zam Za Lang - ` 100
7. Sianu Awi Ngaih Lun - ` 200     8. Sia N. Cin Thang -  ` 500

       Hun zawh lungdamkohna Upa Z. K Thang, President, ZBC in hong nei a, hun nuam takin kizo hi.

Zomi Christian Literature Society (ZCLS) Memberte :

I. Tedim Baptist Convention (TBC) panin :
       a) Tedim Baptist Association (TBA)
       b) Tedim Baptist Church - Yangon (TBC-Y)
       c) Northern Tedim Baptist Association (NTBA)
       d) Southern Tedim Baptist Association (STBA)
       e) Mingaladon Zomi Baptist Church
       f) Kansauzang Tedim Baptist Association (KTBA)
       g) Phualpi Baptist Church

II. Kalay Valley Baptist Assocaition (KVBA) panin :
       a) Tahan Baptist Pastor Area
       b) Leipi Baptist Pastor Area
       c) Pyidotha Baptist Pastor Area
       d) Zozang Baptist Pastor Area
       e) Munlai Baptist Pastor Area
       f) Emmanuel Baptist Pastor Area 
       g) Zosuan Baptist Church
       h) Grance Baptist Church, Layingsuh

III. Presbyterian Church of Myanmar, Phai Local Church

IV. Christian Baptist Church of Myanmar, Tahan Local Church

V. Zomi Baptist Convention (ZBC) panin :
       a) Mandalay Baptist Church
       b) Tedim Association of Baptists - 13 local churches
      
V. Assembly of God panin :
       a) Tedim Section A.G
       b) Nahnuai Full Gospel A.G
       c) Kalay No. 2 A.G. Section

VI. Zomi Baptist Convention of Myanmar (ZBCM) panin :
       a) Tonzang Township Baptist Association (TTBA)
       b) Tamu Valley Baptist Association (TVBA)
       c) Zanggam Zomi Baptist Association (ZZBA)
       d) Heilei Baptist Association (HBA)
       e) Kalaymyo Baptist Church
       f) Bethany Zomi Baptist Church, Kalaymyo

VII. Kawlgam pua lama mabunpihte :
            a) Zomi Baptist Literature Board
b) Chin Baptist Literature Board