Thuthak (News)

Monday, April 16, 2012

THUPHA PUAK MINAM

Tu hun mi tamzawte in thupha ngah i ciah ciangin neihsa sum le pai, inn le lo hoih, pilna siamna neite hi a, ahih hangin hih munah ‘thupha’ i gennoppen Jesu leitung mimawhte hong tan ding a kumsukna, mimawhte tan dinga a sihna thu leh, sihna zo a a thawhkikna lungdamna thu ahi hi. Sum le pai i cih pen a thupi mahmah laitakin, a zatna lam a maan kei leh innkuan kisiatna, veng le pam tawh kimuhdahna, leh Jesu tawh kigamlatna suak thei hi. Thupha ngah minam i cihte pen thupha puak minam hi uh a, a ngah thuphate pen amau bekin zeek loin, mite ading, veng le paamte ading leh Pasian adingin a zangkhiate ahi hi. Tuate thupha pen kipin, kho-in, khangto semsem hi.

I. Minam i cih bang? :
Zomi te’n minam i cih pen, Mikangte in nam bangzah hiamin khen uh a, a taangpi thu-in Nation & Tribe tawh kizul pen ding hi. Concise Oxford Dictionary in hih bangin na gencian hi : Nation – A large aggregate of people united by common descent, culture, or language, inhabiting a particular state or territory ci a, tribe – A social division in a traditional society consisting of linked families or communities with a common culture and dialect ci hi. Minam i cih ciangin gencian a haksa mahmah thu hi a, a taangpi thu-in - pau, ngeina, zia le tong, ciindan tuam a nei genna hipen hi.

II. Thuciam Lui in thupha a gendan : 
Thuciam Lui huna thupha tawh kisai-in, galte zawhzawh nading, an le tui kiningcing nading, mite adinga na hoih sem, thupha bawl suak theih nading, cidam nading, leh a kitam gen pen ‘ta tampi nei a suan le khak pung ding a thupha piakna’ ahi hi. Ta tampi nei-a pun nading tawh kisai a genna pawlkhatte : Pasian in nate thupha piak ciangin, “Ci pha-in, tampi pha-in, tuipi sung dim un…” (Pian 1:22) ci a, Adam leh Evuah thupha pia-in, “Ci pha-in tampi pha unla, leitung dimin zo un…” (Pian 1:28) ci hi. Noah thupha a piak ciangin, “Pung unla, tampi pha-in leitung dim un” (Pian 9:2), Isak in a tapa Jakob thupha pia a, “…Vanglian Pasian in nang thupha hong pia-in, hong pungsakin, tampi hong phasak hen” (Pian. 28:3), Pasian in Jakob thupha pia a, “..Pung inla, tampi pha in. Minam khat leh minamte honkhat nang sung panin piang ding a, nang sung panin kumpite zong piang ding hi” (Pian. 35:11), Pasian in Abraham thupha pia-in, “...nang tampi kong phasak ding hi. Nang pen minam honpite’pa na hi ding hi” (Pian. 17:2-4; Isai. 51:2) ci hi. Topa in Hannah thupha pia a, tanu nih leh tapa thum neisak hi (I Sam. 2:21), Pasian in Israel ninam leh Judah minamte kigawmkik ding thu leh, thupha pia a, tampi a phaksak nading thu gen hi (Ezek. 37:26).

III. Thuciam Thak sunga thupha a kigendan :
‘Thupha’ kici pen Thuciam Thak sungah Sawltak Paul leh Nungzui Peterte in, nopsakna, kilemna, hehpihna leh dikna ci-in gen uh hi. Tua a gen thute uh pen Jesu Khris in ei mimawhte hong tatna thu mikim in theih nading leh mawhnei, a si ding mite in hotkhiatna a ngah nading ahi hi. 

1) Nopsakna thupha : Mi nuamsa i cihte kuate hiam i cih leh, mi gi lote thu a zui lo mi, mi mawhte gamtat banga gamta lo mi, mi a thusim lote tawh a kipawl lo mi hi a, Topa thu sung beka nuam a sate ahi hi (Late 1:1,2). Topa thu a thei nai lote in nopsakna taktak nei lo uh hi. Singbul suangbul, dawi le kau lau-in, kithoih uh hi. Topa Jesu eite adinga si ahih lam thei loin, suakta i hih lam a thei lote nuntakna pen gimhuai mahmah hi. Mi thumaan lo leh mi a nuaisiahte thu bangin nungta uh a, lunggimna lianpi leh lauhna tawh kidim uh hi. Tua ahih manin tua bang mite tungah Khristiante in nopsakna thupha i puak kisam hi. Pasian deihna bangin Kha Siangto ki-uksakte pen nuntakna leh nopsakna tawh kizom hi (Rom 8:6).

2) Kilemna thupha : Leitung nuntakna i suutsuut ciangin Jesu Khris a nei lo mite nuntakna leh gamah kilemna taktak om thei lo hi. Tu hun leitung in a buaipih mahmah pen Jesu Khris a thei lo, kilemna manphatna a thei lote hi a, a diakin Muslim biakna zuite sungah buaina leh kithahna tam mahmah hi. Kilemna pen a manpha mahmah hi a, a piangsak mite in lungnuam takin a tuh khaici in hoihna leh dikna a piangsak hi (James 3:18).

3) Hehpihna thupha : Leitung mi khempeuh mawh ciat uh a, hong honkhia Pasian tawh kigamla hi (Rom 3:23). Mawhna thanmanin sihna hi (Rom 6:23). Bang hangin Pasian in i mawhna banga hong thukkik lo hiam i cih leh a hehpihna thupha hang bek ahi hi. Tua thupha pen a thei nai lo mi tampi leitungah omlai a, tua mite kiangah gen zaak a, hilh kisam hi. 

4) Dikna thupha : Pasian a nei mite dik uh hi. Muanhuai uh hi. Mi gi uh hi. Thu dik lo leh hoih lo gen ngam uh hi. Herod in a naupa zi Herodias a teenpih pen Pasian mi Johan in ‘hoih lo hi’ ciin taii a, tua manin Herod in thong sungah khum hi (Matt. 14:3,4; Luka 3:19,20). Herodias in zadah ahih manin that hi. Thudik zong a gum ngam lo, a gen zozo leh a gen ngapngap a gualzawhna mun tampi om hi. Tua ahih manin tua bang mite tungah dikna thupha puak kisam hi.

IV. Thupha puak a kisapna :
Pasian in thupha puak nasep sem masa ahih manin amah a umte adingin tua nasep pen zuihloh theihloh, sep hamtang ding ahi hi. Adam leh Evuah in Pasian thu a manloh uh ciangin gamlak sing lakah kibu uh a, Pasian in sam hi. Tua Adam leh Evuah mawhna hanga si ding leitung mihingte tan dingin a Tapa neihsun Jesu Khris leitungah hong sawl lai hi. 

Jesu in a nungzuite vakkawikawi a, mi khempeuh lungdamna thu hilh a, ama nungzui suaksak dingin hong vaikhak hi (Mat. 28:19, Marka 16:15, Luka 24:47, Sawl. 1:8). Tua thupha pen Jesu in mimawhte hong tatkhiatna thu leh tua hanga nuntakna thak tawh ki-itna, kilemna, nopsakna leh daihna (calmness) om nading ahi hi. Leitungah Pasian thu a thei nai lo, singbul suangbul leh dawi le kau bia tampi om lai hi. Tua mite tungah thupha, lungdamna thu puak pen Khristian mite mawhpuakna hi a, tua bang nasep a kisep ciangin a sem mite Pasian in thupha pia a, a nasepna uh zong hong khang tektekin, thupha ngah behbeh uh hi.
Leitungah thupha a ngah masa leh thupha a puak masa minam leh gam khangto hi. America hizahta a thupha a ngahna uh leh a khantohna uh hang pen, lungdamna thu a theih nai lote kiangah a puakna hang uh ahi hi. America gam nopsakna teng nusia-in leitung mun tuamtuam, Zogam mual dawn a gamsa banga nungta Zomite tung nadongah thupha hong puak mawk uh hi. England gam neucik pen bang hanga leitungah hizahtain kizahtak hiam i cih leh amau thupha a sante uh minam dangte adingin zangin, Pasian lungkimna bangin zang uh ahih manin Pasian in laamto hi. Lai Siangtho in hih bangin thupha puak a kisapna thu hong hilh hi :
  1. Ni khat khit ni khat ama hong hotkhiatna thu gen tawntung a, ama minthanna minamte lakah gen ding leh ama na lamdang septe mi khempeuh lakah pulak dingin hong hilh hi (Late 96:2,3)
  2. Lungdamna thu puakte etlawmzia gen hi (Isaiah 52:7)
  3. Topa in Ezekiel kiangah, mi gi lo khat a nuntak theihna dingin thu a hilhkholh kei a, tua mipa pen mawhnei mahin a sih leh tua sihna thu-ah amah a ngawh ding thu gen hi (Eze. 3:18; 33:8). Tua mah bangin tu hun Khristiante tungah tua mawhpuakna hong pia hi. 
  4. Mi gi lo khat a sihna-ah Pasian lungdam lo a, tua mi kisikin a nuntak ding a deihzawkna gen hi (Eze. 18:23; 33:11)
  5. Phakte in Syria mite taisansa an le tui a muh uh ciangin amau bekin ne lo uh a, a mipih Israel mite in nuntakna a neih nadingun hilhin nekhawmin, a nungtakhawm uh hi (2 Kum 7:9-11)
  6. Mite tunga piakna zahzahin Pasian in a piate tungah thukkik ding hi (Luka 6:38).
  7. Kamsangpi Isaiah in, gimna a thuak mite tungah thuhoih a puak ding, lungsim kitamzante a damsak ding, salin a kimante tungah suahtakna thu a gen ding, a kikhum mite adingin thong kong a hong ding, Topa in a mite honkhia-in, a galte a guallelhsak ding hun a tunna thu a gen ding, a thum mi khempeuh a hehnem ding, amaute pen a thuman mite kici-in, amah a kiminthansak theih nadingin Topa in a mite kem hi, a kicih theihna dingin Zion-ah a om a dah mite a lungdamna ding, a lungkham mite in phatna la a sak theih nading, a lunggim mite in Pasian a phattheih nadingin amah a kisawlna thu gen hi (Isaiah 61:1-3). Tua sawlna pen tu hun Khristiante ading ahi hi.
  8.  Zan thapai a lawhsap nungin Peter in, Jesu sawlna bangin ngen khuh a, ngasa tampi a mat ciangin amah bekin nekbei sawm loin, gal-khat lama a lawmte sam hi (Luka 5:7). Thu hoih, lungdamna thu pen eimah bekin thei-in noptuampih loin, Pasian a thei nai lote tungah gensawn ding, piaksawn ding ahi hi.

V. Bangci bangin sem ding :
Thupha puakzia tawh kisai a kisam mahmah thu lianpipi thum om hi. Khatna, A kuan khia, thupha puak nasem (missionary) om kul pelmawh hi. Gammial a nasem ding, a thei nai lote kiangah lungdamna thupha puak a, Satan sal a tangte a honkhia dingin a mun mahmahah a paikhia, a kuankhia om kul hi. Nihna, Lungdamna thupha a puak ding a kuankhia a om laitakin, vekpi in kuankhiat theih hi lo hi. Tua a kuankhiate sum le pai, thu le la tawh a vaak, a panpih (supporters) om pelmawh kisam hi. Tu hun mission nasepna-ah mawk pai, mawk sep cih bang om nawn lo a, lampi ding a sialte lamlahna bangin pai kul hi. Thumna, A kuankhia leh sum le pai, neih le lam tawh a huh a om mah bangin, a nasepna uh a mazan nading, sum le pai leh neihsa tawh a pangte in a vaakzawh nading un Pasian tungah a ngetsak, a ngetpih, thungetna tawh ma a pang tawntung a om kisam hi. Missionaryte nasep mazanna leh lawhcinna tampite pen amau adinga a thum a tau, Pasian tunga a kiko dente hang zong ahi hi.

Zomite thupha hong puakte i ngaihsut ciangin pilna siamna sang pipi nei uh hi. Hun khat laiin missionary pen a ututte pai-in, sepdan leh kalsuandan kician lo a pai zong om hi. Kum zalom 21 khen lamah thupuak nasemte’ lakah pilna siamna neite manphatzia kiphawk thak hi. A kisinsa mite nasep pen mazangin, muibunzaw hi, cih kimu hi. 

Tua banah, tu hun thupuak nasepzia thak khat pen, a paina mun leh gamte sum zanga lampi kician tak zuihna ahi hi. Tu hun ciangin a kisam mahmah English sinsakna tungtawnin mi tampi in thupuak nasep sem ta uh hi. Communist gamte bangah lungdamna thu puak pen a hamsa mahmah hi a, tua munah pai theih nadingin, amau gam sunga a kisam mahmah English siam, lai hilh thei dingte kipaisak hi. Tua banga a kipaisak ciangin tua apaina gamte in sangsiate khasum pia uh a, sangsia sep kawmin thupuak nasep semkhawm thei pah uh hi. Tua bang a sinsakte lakah North East Centre for Training and Research (NECTAR) kicite nasepna leh panlakna zong ettehhuai mahmah hi. Thupuak nasep lunglutna anei, English siamte sinsak uh a, tuate in gam tuamtuamah lungdamna thu pulakkhia uh hi. 

Tu hun mission nasepzia thak khat pen “A bucing thupha puak nasep’ kici a, tua-ah mihingte hotkhiatna (human salvation) bek hi loin, piansak nate khempeuh – singkung lopa, gamsa leh ganhing tuamtuam, kiim le paam a omte tawh kilem takin nuntakkhopzia ding, leh Pasian bawl nate ahihna uh banga teenkhoppih, nuntakkhoppih ding ahi hi.

VI. Thupha puak minam suah theih nadingin :
Zomite thupha puak minam i suah theih nadingin, thupha i theihcian kisam a, tua nasep a meetna leh a thupina i tel masak kisam hi. Mawk gen a, mawk phuutgawp theih ahi kei hi. Thupha i cih – nopsakna, kilemna, hehpihna leh diknate pen mi lakah pulakkhia ding i hih manin, i theihcian a, eima nuntakna, leh i minam nuntakna-ah mite in limpha a muh uh kul hi. Tua ahih kei leh, i thugennate in saang zo lo ding uh hi. Minambup hoih kim ding bel ahi thei lo thu hi a, ahih hangin, “Thupha puak minam” i hih theih nadingin eima mahmah nuntakna zong nakpi’n kipuahphat kisam hi. 

Sawltak Paul in a laikhaknate sungah lim gelh mahmah hi. “Note tungah nopsakna leh hehpihna thupha hong om ta hen”, cih bangin tamveipi na gelh hi. Tua a gelh bangin amah mahmah nungta hi. Mun tuamtuamah pai kawikawi a, Lungdamna thu, nopsakna leh hehpihna thute gen kawikawi a, lungdamna thu hilh dinga kisawl ahihna leh, tua thu a hilh kei leh amah adingin a dahhuai mahmah ahihna thu gen hi (I Kor. 9:16). 

Zomite sunga Khristian biakna pawlpi tuamtuam leh para-church tuamtuamte nasep hoih leh hoihlohah i minam thupha leh thusia, a hoihna leh hoihlohna kinga mahmah ahih manin pawlpi tuamtuamte in thupha puak minam suah theih nadingin vanzat poimawh mahmah i hih lam i mangngilhloh ding thupi hi.

Thukhupna :
I kiim i kiangate i et ciangin mission nasepna lamah a hatte mah pawlpi, minam, leh gam khangto hi. Mizogam sunga Presbyterian pawlpite in missionary 1900 kiim sawlkhia uh a, Baptist Church of Mizoramte in 2009 kumin 555 sawlkhia uh hi. Kawlgam sunga Zomi Baptist Convention of Myanmar in missionary 300 peuhmah sawlkhiat zawh ding hanciamna nei uh a, thupi mahmah hi. Pasian’ piak thupha pen ama deihna bangin a kizatna-ah Pasian lungdam a, a pia mite thupha pia-in, thupha ngah minam suak uh a, tua a piakkkhiatna uh pen thupha puak minam a suahna uh ahi hi.

Etkakte :
1. Lai Siangtho
2. Internet
September 21, 2011

(ZBCM Thului gelh Kidemna - 2011, 2nd Pasition)

No comments:

Post a Comment