Thuthak (News)

Sunday, June 26, 2011

PAWLPI KIPATNA LEH CHAMPHAI ZBC PAWLPI

Thupatna :

Champhai ZBC Pawlpi in Kum 25 cinna Pawi zat ding vai a kihawm laitakin ka ngaihsutna-ah hih ciang hong tun theihna, Pawlpi hong kipatna leh a kalsuan zia ka lungsim sungah hong om hi. Gelhloh phamawh sa ka hih manin tom thei penin kong gelhkhia hi.


KHENPI 1

1. 1. A Kipat Cilin .....

Matthai 16:18 sungah “....hih suangpi tungah ka Pawlpi ka lam ding a, sihna nangawn in zozo ngei lo ding hi” a kicihna panin Pawlpi hong pian ding kigenkhol khin hi. Hih muna Suangpi a kici pen Jesu genna hi a, Jesu pana Pawlpi hong dinkhiat ding a genna ahi hi. Sawltak 1:4-8 sungah Kha Siangtho (Holy Spirit) hong tungin, Pawlpi hong pian ding gen a, Sawltak 2 sungah Pentekos ni a Kha Siangtho tungtawnin Pawlpi hong piang takpi hi.

Pentekos ni a Kha Siangtho hong kibuak zawh ciangin Sawltakte tungtawnin Pawlpi hong khang a, hun masa laia Khristian a bawlsia Rom kumpite hong kilaihin, Kumpi Constantine pen Rom kumpi-ah hong om ciangin, AD 312 kumin Khristian-ah kipia a, Khristian khang mahmah hi. Tua hun laia thu-um masate pen Roman Catholic Pawlpi-ah om khin uh hi. Tua thu-um mite Tulpi (Bishop) nga (5) in Rom, Jerusalem, Antiok, Constantinople leh Korinth khuate panin kem uh a, a za (rank) uh kikim khin hi.

Hun hong pai zelin, Rom khua a Bishop hong kiliansakin, Bishopte’ Pa (Pope) in amah leh amah kisehtawm hi. Tua a kipanin Rom khua-a Bishop pen Roman Catholic-ah a za lianpen leh a thunei pen hi a, gamsung vaihawmna-ah zong thunei mahmah khat suak hi.

Hun masa lai-in Rom a Pope leh Pawlpi sunga nasemte kiniamkhiat tak leh, Pawlpi it le khual tak (religious contemplation) in om uh hi. Hun hong pai zelin Pope leh Pawlpi nasemte in pumpi nopsakna lamah hun zang uh hi. Siampite’ (Priests) zum sungah siangtho lo taka sum golhguk (bribes) hong om a, lai sinna-ah Latin pau bek zat ding ci uh ahih manin, mi nautang in Pasian thu sim thei lo uh ahih manin, Pawlpi mite in Pasian thu tam theihloh uh hi. Pope leh Siampite pen kumpi bang danin kingaihsun uh a, kumpite bangin nungta uh hi. Lai Siangtho tawh kituak lo “Letter of Indulgence” a cih uh Van gam lut theih nading lai (passport to Heaven), Van gam pen sum tawh leia lut theih nading ci-in lai, Pawlpi sungah kizuaka, Pasian thu sangin gamsung ki-ukna/vai (politics) hong sai tam luat uh ciangin, Pawlpi mite sung panin bawlphatna (reformation) hong om a, Pawlpi makaite leh Pawlpi mite kikalah kilangneihna om hi.

1. 2. Pawlpi Tuamtuam a Pianna :

Roman Catholic Pawlpi sungah mipite deihna banga kalsuanna leh bawlphatna a om ciangin makaite in sang zo lo hi. Martin Luther in 1520 kumin kiphinna (protest) nei hi. Martin Luther pen Germany gam Eisleben khua-ah November 10, 1483 kumin piang hi. Lai Siangtho/Pasian thu (Theology) leh mihing nuntakna (humanism) lam tawh kisai siamna, University of Erfurt panin zo hi. 1505 kumin Augustine nungzui pawlte siampi (monk) suak a, 1508 kumin Wittenberg khua University-ah lai hilh a, Elector of Saxony phuan hi. Tua zawh a sawt loin tua University-ah Pasian thu (theology) ah sangsia (professor) sem hi.

1520 kumin Roman Catholic Pawlpi panin Martin Luther taikhia hi. A taikhiatnate hangte – Van gam lut theihna lai (letter of Indulgence) suma leina tawh van gam lut theih nading a zuak uh deihlohna, Siampite (Priests) pen Pasian leh mihingte kikal a palai (representatives of God on Earth) dana ngaihsutna deih lohna, leh gam siangtho a zin (pilgrimages) sangin upna a thupisak zawkna hang ahi hi (he laid stress on faith, rather than on pilgrimages).

Martin Luther pen lawhcing mahmah hi. Gam tuamtuam panin mi tampi in langbawl uh a, pawl tuamtuam hong piang hi. Ahih hangin gam tuamtuama Protestantte thu-upzia (doctrine) kibang kim lo hi. Zwingli leh John Calvin in Switzerland gamah makai uh a, Europe gamah John Calvin thu-upzia pen Martin Luther thuhilhna sangin lawhcing zaw hi. Calvin a zuite pen laisiam (Scholars) leh mi kician (strong character) ahi uh hi. Gam tuamtuamah a min puakzia uh kibang kim lo a, England leh America-ah Puritans, Scotlandah Presbyterians, France-ah Huguenots cih bangin min tuamtuam nei hi. Scandinavian gam - Denmark, Norway leh Sweden kumpite in Lutheran Pawlpi na saang uh ahih manin, kumpi san’ Pawlpi (official church) suak hi.


KHENPI 2

2. 1. Baptist Pawlpi a Pianna Thu :

Roman Catholic Pawlpi pana taikhiate in a taikhiatna Roman Catholic Pawlpi paizai pawlkhat zui-in, naungek tuiphumna, Pawlpi kideidanna, taak/theh a tuiphumna hong san uh ciangin, tuabang a sang thei lo, ciindan tuam Jesu ciindan a zuite Baptist ci uh a, Matthai 16:18 sung a Pawlpi a gen pen hong kipan hi. Mi pawlkhat in Baptist Pawlpi pen Roman Catholic pana paikhia Protestant sunga a kihel hi ci uh hi. Ahih hangin Baptist Pawlpi pen Roman Catholic pana paikhia hi loin, Protesttantte laka thu-up tuam neite in a phuh uh ahi hi. Scientist Sir Isac Newton in, “Roman Catholic gimnam lo om sun Khristiante sungah Baptist-te bek ahi hi” na ci hi. Baptist Pawlpi pen Jesu nung a zui taktak, Jordan guna a kituiphum dana tuiphuma, Pawlpi sungah kideidanna om lo leh, thu-um mi a zawng a hau, a neu a liante omkhopna, thuhilhna/thunei tuamtuamte sangin Lai Siangtho a tungnungsak zawte (group of believers who hold to the Bible as then sole authority), Jesu Khris a liatpenna Pawlpi (Jesus Christ as the ony head of the Church), Thuciam Thak Pawlpi kici hi.

Tua bang mite England gamah suakta zo lo uh ahih manin Holland (tu-in The Netherlands kici) gamah pawl nih in tai uh hi. Pawlkhatte England gam Gainsborough khua kiang pan hiin, Cambridge University pan a zo, lai siam John Smith makaihna tawh Amsterdam khua-ah teng uh hi. John Smith in Greek kamin Lai Siangtho a sinsin ciangin tuiphumna pen a umte bek kiphum ding ahihna leh, tuisung tekteka phum ding ahihna hong mukhia-in, Pawlpi mi 40 tawh AD 1606 kumin Holland gama Amsterdam khua-ah tui kiphum uh a, Tuiphum Pawlpi masa penin kiciamteh hi. A nihnate England gam Saklam Scrooby kici khuaneu panin Pastor John Robinson makaihna tawh Holland gam Leyday kici khua ah teng uh hi.

Tuate pawlkhat England gamah ciahkik uh a, Baptist Pawlpi phuanin khang mahmah hi. America gamah kum 1639 kumin Roger Williams makaihna tawh Providence, Rhode Island-ah, England gam pana kihawl khiate in phuan uh hi.

2. 2. A Lamdang Baptist Pawlpi:

Baptist Pawlpi a lamdan mahmahna khat om hi. Pawl tuamtuamte in aphuankhia (founder) khat nei tek uh a, John Wesley in Methodist, John Calvin in Presbyterians, Zwingli in Episcopal or Church of England, William Booth in Salvation Army phutkhia uh hi. Tuate bang loin, Baptist Pawlpi pen mi khat i phuat khiat hi loin thu saandan kibang, updan kibang paikhawmte in a phuhkhiat ahi hi.

Baptist Pawlpi a lamdan mahmahna dang khat pen, kha mangthang zonna (evangelism) nasep a thupisakna ahi hi. Pasian mizat minthang - Vantung Khualzinna (Pilgrim’s Progress) cih gelhpa - John Bunyan; Tuhun Pasian Nasemte Pa (Father of Modern Mission) - William Carey; British and Foreign Bible Society (BFBS) phuan khiapa - John Huges; Americate laka Missionary a kuankhia masapen - Adoniram Judson; Thuhilh mangpa (Prince of Preachers) - Charles Haddon Spurgeon; The Great Bible Expositor - Alexander Maclaren; Zogama Pasian thu hong puak leh Zolai hong bawlsakpa - Rev. Dr. J. H Cope; leh Pasian mizat minthang Billy Graham, Carl F.H. Henry leh mi dang tampite BAPTIST Pawlpi mi ahi uh hi.

2. 3. Zomite leh Baptist Pawlpi :

Zomite Khristian suahna hang pen, Baptist Missionaryte hang ahi hi. La phuakte khat in :

Tuana simthu suut leng maw, tual i niam simthu,
Theih phakloh selungmawlte i hi...

Itna vang siamnate leh sannate nei hang,
Tua khempeuh i Topa vang ahi,
Lamdangin thupi na e, lobang a hong khualna .... a cih mah bangin, Pasian in tualniam nuntakna panin hong domsan nadingin Baptist Pawlpi zangin, Missionary hong sawl hi. Zogamah Lungdamna Thu hong puak masa leh khantoh nading lam hong lak masa – Rev. Dr. J. H. Cope, Rev. R. G. Johnson, Rev. F.O Nelson, Rev. J. H. Lorrain, Rev. F. W. Savidgete Baptist Pawlpi leh Baptist Pawlpi’ sawl vive ahi uh hi. Tua ahih manin, “Zomite khantohna leh hih ciang a kitun theihna pen Baptist Pawlpi hang hi,” ci leng kikhial lo ding hi.

Kum 1945 pawlin Mizogam mun pawlkhatah Zomi pawlkhat in Zokam (Tedim Pau) tawh Pasian phatna kipan uh a, vai tuamtuam hang tawh kizomsuak thei lo hi, kici hi. Tua hun lai-in Zogam (Chin Hills) panin Lai Siangtho leh Labu, Baptist Pawlpi mite tung panin ngah uh hi. Tua hi a, gam khantohna, biakna tangthu leh tangthu tuamtuam i suut ciangin Zomi cih leh Baptist Pawlpi cih pen kizom to den hi.


KHENPI 3

3. 1. ZBC a Pianna Thu :

Kum 1945 pawl a Zopau tawh Pasian phatna a neih uh pen ahih theih nawnloh ciangin, Zomite lungsim sungah Zopau tawh Pasian biak lunggulhna lian mahmah hi.

“Phullum phuul na’ng leikha in pet let” cih paunak a om mah bangin, Pasian in Zomi pawlkhat tungah lunggulhna lungsim na guan hi. Kum 1980 March kha in Hiangmun khua-ah VCP a sem Upa Cin Za Khup in Hiangmun khua-ah mipi kaikhawmin, genkhopna nei uh a, piangzo lo hi. Hih hunah Chin Baptist Association (CBA) Pawlpi, Lamka, Manipur panin makai bangzah hiam Rev. H. S Hatzaw, CBA Field Director makaihna tawh kihel uh hi.

Tua bangin hun hong pai toto a, Upa Cin Za Khup makaihna mah tawh kum 1982 December 24 ciangin Mizogam-ah Zopau tawh Pasian biakna Hiangmun khua-ah Jesu suah hun tawh kitonin suak hi. Tua pen a min dingin Chin Baptist Association (CBA) kici a, tua pan kipanin Mizogam sungah Zopau tawh Pasian biak nopna lungsim hong khang zelin, khua tuamtuamah Pawlpi kiphut pah ziahziah hi.

Pawlpi masate CBA Hqrs. in Mission Field danin kem a, Field Secretary dingin Rev.Khup Za Go koih hi. Pawlpi hong khangin, February 12, 1983 in Ngur khuaah, August 15, 1983 in Vapar khuaah, December 24, 1983 in Murlen khuaah, March 16, 1986 in Champhai khuaah cih bangin hong ding a, a nung ciangin khua tuamtuamah hong dingto zel hi. Kum 1985 pana Khawk min dingin CBA Ngur Khawk a kicih ma-in, Dimmual (Manipur) Khawk nuaiah om hi. Ngur Khawk khawmpi masapen Vapar khua-ah March 14 - 16, 1986 in tung hi.

Kum 1987 in Ngur Khawk khawmpi Murlen khua-ah a kineihna panin Khawk min dingin CBA Champhai Khawk ci-in kilaih hi. May 26, 1987 in Champhai khua a Upa J. K Cin Khan Thang’ innah Rev. Khup Za Go makaihna tawh Khawk makaite kamkumna panin Pawlpi min Chin Baptist Association ci nawn loin Zomi Baptist Church, Mizoram kici hi. Pawlpi hong khangto zelin, ZBC Pawlpi pen Mizogam bekah om nawn lo hi.

3. 2. Champhai Khua-ah ZBC:

Zomite mi’ pau le ham zui-in, biakna-ah mite beelin, mi’ cihna lamlamah suk-hoi, to-hoi in a ki-om laitakin Topa Pasian in lobang a hong khualna hangin ei’pau leh ei’lai, ei le ei kimakaihna tawh i din theih nadingin vai hong hawmsak a, Zomi Baptist Pawlpi hong ding khia hi.

Leitung hun zuiin Zomite zong mun tuamtuamah omin, khua neu pan khua lianzaw deuh zuanin ki-om hi. Champhai-ah zong khua tuamtuam panin paikhawm Zomite, mite kawmkalah, mite pau le ham zui-in a biakna uhah siam lo pipi leh nuamsa lo pipi-in kihel hi. Tua bang a omna panin, Zokam, eima pianpih pau tawh Pasian phat ding lunggulhna om hi.

Vapar khua a Pawlpi dinte laka khat ahi Nu Cing Ngaih Ningte innkuan Champhai-ah 1984 February kha-in a pem (lal) uh ciangin Kanan vengah kiphual uh hi.

Nu Cing Ngaih Ning leh Upa Z. K Thang in Pawlpi din cilna thu hih bangin gen hi. “Vapar pan ka pem phei uh ciangin ka tun cil kumun Presbyterian Pawlpi-ah mass pawi an ka sim uh hi. Ei pau tawh biakpiakna lunggulhna hangin 1985 kum panin Presbyterian Pawlpi panin dinkhawlin ka om uh a, Upa Lalmuana sum khon dingin hong pai a, ama kiangah ‘Vapar ah CBA ah na om khin ka hih manun Pawlpi dangah om thei kei ung’ ka cih uh ciangin Upa Lalmuana in, ‘Tua banga no mau pau leh ham tawh Pasian na biak ding uh leh tua kana a hoih om ding hiam? Tua banga na hih theih uh leh hoih mahmah ding hi’ hong ci hi. Tua panin Nu Hau Dim leh Tg. Suan Za Thang tawh kikhopna hun ka nei zel uh hi. Tua kum Lungdam bawl leh Kum thak hun pen ko innkuan bekin Zo Vok khat goin Pawi ka bawl uh hi. Tua hun lai-in Ngur, Vapar, Murlen leh Hiangmun khua-ah CBA Pawlpi om khin ta a, CBA in Khawk khatin koihin, CBA Ngur Khawk ci hi. Khawmpi masapen Vapar khua-ah Rev. G. K Nang, Pastor Lang Gin leh Chin for Christ in One Century (CCOC) te in zatpih a, Champhai hong phasuak uh hi. March 20, 1986 zanin Pa Thang Khaw Thawngte innah kikhopna hun kinei a, tua pan Champhai Pawlpi pen CBA Pawlpi khat bangin sanin om hi” ci uh hi.

Kum 1985 pana Nu Cing Ngaih Ningte innkuan in kikhop tuamna a neih toh zel uh pen kum 1986 kum bul lam panin mi bangzah hiam in na pawlpih uh a, na kikhawmkhawm zel uh hi. Pawlpi bang taktaka a din uh pen March 16, 1986, Nipi ahi hi.

CBA Ngur Khawk khawmpi masapen Vapar khuaah March 14 - 16, 1986 in tung a, tua hun a zatpih CBA panin Rev. G. K Nang, Pastor Lang Gin leh Kawlgam panin CCOCte in Mizogam khua pawlkhat vansuak uh hi. Ni 17 niin Vapar pan Ngur khua-ah Pawlpi vaanin giak uh a, March 18 niin Khawbung khua tawnin Ngaizawl khua-ah pai-in, tua lai-ah Pawlpi phut uh a, inn 10 val pha-in, Upa Cin Do Khup in March 19 ni-in Vok khat gawh hi.

Zan nih a tam khit uh ciang March 20 ni-in Champhai-ah pai uh a, Pa Thang Khaw Thawngte innah biakpiakna nei uh hi. A zing (March 21) ciangin zing tungin ding khia-in Sesih lam zuanin pai uh hi. Tua Champhai a kikhopna panin ei pau tawh biakna om (a kiphuh ni March 16, 1986) pen Pawlpi picing khat bangin sanin om hi.

Tua huna Pawlpi mite hih anuaiate ahi uh hi :

1. Tg. Suan Za Thang
2. Pa Thawng Do Thangte nupa
3. Pa Z. K Thangte innkuan
4. Pa Dal Khaw Thangte innkuan ahi uh hi.

Mathai 10:42 sungah Jesu in, “Keima nungzui mi a neupen khat nangawn, keima nungzui ahihna hangin tuivot haikhat bek a suahte nangawn in pel loin thaman a ngah ding lam tak phawk un” ci hi. Tua pen tangtung takpi mawk hi.

Sia Nangte Champhai-ah a pai laia a kiphualna leh a giakna uh ahi Upa Z. K Thangte innkuan nuntakna leh Pa Thang Khaw Thangte innkuan nuntakna panin kician mahmah hi. Upa Z. K Thangte innkuan i et ciangin tua huna a nuntakzia uh sangin nakpi’n Pasian in lamto in, thupha tampi pia a, a tate u’n zong pilna, siamna sang pipi aneih uh banah, amau leh amau kivak nadingah sinkham lua lo uh hi. Banah Upa Z. K Thangte nupa mahmah zong tuni ciang dong ZBC adingin makai suan le muan, a kipia zo mahmah nupa hi den uh hi. Pa Thang Khaw Thawngte innkuan i ngaihsut ciangin, atate in thupha sangin, Mizogam sunga Zomite adinga Ulian tam lo lakah a tate pasal nih (2) kihel uh a, Pu Suan Za Lang (IFS) pen Forest Department ah semin Conservator of Forest (C.F) ciang dongah a za khangin, cidam takin sem thei zel a, a tapa nauzaw Pu Zam Khaw Nang pen Champhai DC Office-ah Superintendent semin om a, nu leh pa tawh Champhai khuaah omkhawm uh hi. Pu Thawng ta numeite laka khat Australia-ah omin, adangte zong amau leh amau kivak thei-in om uh hi.

Upa Z.K Thang in Sia Nangte Champhaiah a paina thu a genna-ah, “Tua banga Sia Nang leh a lawmte hong pai pen ka inn uah hong giakin, zan ka ciah ciangin a om leh omloh uh zong ngaihsun loin a ihmu lai uh ka siik phei gawp a, amau zing tung ka thawh ma-in paikhai kik uh ahih manin, ka mikhualte tawh a kimu lo ka suak hi” ci hi.
Nu Cing Ngaih Ning in a genna-ah, “Nu Hau Dim pen hong kimuhkhiat ciangin lawp lua kisa, ‘ei mau pau mahmah tawh Pasian biakpiakna pia ding, kipan pah ding’ ci hi. Tg. Suan Za Thang pen UPC ah a om lai hi a, amah zong lawp mahmahin, ahih hangin, ‘Ka Pastorpa uh hong dong phot ning’ ci- a, Pastorpa a dot ciangin pastorpa in, ‘Tua banga nomau pau le ham tawh Pasian biakna na neih thei uh leh hoih mahmah ding hi,’ ci-in tha na pia ahih manin ka lawp thei mahmah uh hi” ci hi.

Sia Nangte a ciah zawh uh ciangin biakpiakna pen a hun zui-in nei to zel uh hi. Kum 1986 Lungdam bawl pawi pen Pa Lang Khualte inn, Tuipi Bazaarah hih anuaia tengin zangkhawm uh hi :

1. Tg. Suan Za Thang
2. Upa Z. K Thangte innkuan
3. Pa Nang Do Thangte innkuan
4. Pa Lang Khualte innkuan
5. Pa Dal Khaw Thangte innkuan

Hih Lungdam bawl pawi zatna hunah tangval pawlkhat in nawngkaisak uh ahih manin Kum thak pawi pen Pa Nang Do Thangte inn, Kanan vengah zang uh hi.

Tua banga haksatna tuamtuam kawmkalah biakpiakna hoih takin zangto thei zel uh hi. Kum 1987 ciangin CBA in Rev. Khup Za Go, Field Secretary dingin hong sawl a, amah Champhai a tun ciangin Pa J. K Thangte innah CBA Champhai Khawk makaite samkhawm a, tua panin ZBC gambupah Upa J.K Thang, Treasurer leh Upa Dam Za Go, Finance Secretary in koih uh hi. Tua kamkumna-ah Pawlpi min ding zong ngaihsutna nei uh a, Pawlpi min dingin Zomite kigawmkhopna suak ahih manin Zomi Baptist Church cih phuak uh hi. Hih huna meeting pai teng anuaiate ahi uh hi:

1. Upa Suang Khan Do, President
2. Upa Ngul Cin, V. President
3. Upa Suan Za Thang, Secretary
4. Upa J. Thawmte, Treasurer
5. Upa Hau Za Nang, Member
6. Sia Dam Za Go
7. Pa J. K Thang
8. Rev. Khup Za Go, Field Secretary

(Note : Champhai Khawk CBA post ahi hi. A siim mi 7 om hi.)

Hih hunah Rev. Khup Za Go, Field Secretary in thu bullet (constitution) Manipur pana a puak limtak kikupna nei uh a, pawlkhat puahpha-in, sang uh hi. Tua tawh kituakin ZBC makai masa teelna om hi. Makai masate :

Chairman : Upa Suang Khan Do, Sesih
Vice Chairman : Upa Ngul Cin, Vapar
Secretary : Rev. Khup Za Go, Field Secy.(Ex-officio)
Associate Secy. : Upa Suan Za Thang, Champhai
Treasurer : Upa Cin Khan Thang, Champhai
Fin. Secretary : Upa Dam Za Go, Champhai
Members : Upa J. Thawmte, Ngur
Upa Nang Khaw Gin, Murlen
Upa Cin Za Khup, Hiangmun

(Champhai Khawk CBA Committee Thukhensat No. 1&2 of May 26,1987)

CBA Headquarters, Lamka, Manipur in Upa Lalchungnungate inn, Chhuramun, Bethel venga om ` 300/- in saap a, dei nih suahin, khat lamah Rev. Khup Za Go omin, a langlam pen kikhop nadingin Champhai Pawlpi in zang hi. Sia Khup a Champhai-ah a om nawnloh ciang Siate hong omte in Quarters in zang suak uh hi. Champhai ZBC Pawlpi Upa masapente (1987) :

President : Upa Suan Za Thang
Vice President : Upa J. K Thang
Secretary : Upa Dam Za Go
Asst. Secretary : Upa Hau Za Lian
Treasurer : Nu Hau Za Dim
Fin. Secretary :Upa Suan Za Thang
Commt. members : Upa Vial Go
Upa Lian Khan Pau
Upa Z. K Thang
Upa Tawk Piang
Upa Dal Khaw Thang

(Note : Hih hunin active taka kizang tam lo uh ahih manin
Upa Suan Za Thang in hihna nih lenkop hi)

Pa Dal Khaw Thang (Nu Hau Dim lawmpa) in, “Pawlpi dit cih pen a haksa mahmah thu hi a, ahih hangin haksatna-pi pan hih ciang i tun theihna pen ka lungdam mahmah hi” ciin Pawlpi dinciillai a haksatna leh tu hun a tehkak ciangin a lungdamnna thu gen hi.

Nu Cing Ngaih Ning in, “Ei pau tawh biakpiakna a kineih ciangin mi-in a lunggulh mahmah ding lamen-a a kiom laitakin, eimite mah in hong simmawh bawl uh ciangin na ka sa hi” ci-in, mi-in a thupisimlohna uh na a sakna thu gen hi.

Hih a phuankhia masate in haksatna, lungkiatna, mite simmawhna, ko leh bawlsiatna banah sisan naisan lung lianga a thuak hun uh zong om a, tua bang kawmkalah hih ciang a kitun theih nadinga a kipiakna, a sepnate uh leh a thuaknate uh etteh huai-in, pahtakhuai mahmah hi.

3. 3. Champhai ZBC Tate :

3.3.1. New Champhai ZBC :

New Champhai-ah ZBC Pawlpi mite, sunin Champhai ZBC biakinn, Bethel vengah kihawm zelin, zanin kikhop nading gamla ahih manin a kikhawm zo zong om thei mel lo hi. Kum 1995 in Evan. Lang Do Khupte in Champhai ZBC biakinnah Camping bawl uh a, tua pan mi pawlkhat in Pasian tungah lungdamna thak nei uh hi.

Sunin Champhai ZBC biakinn, Bethel ah kikhawm zelin, zan kikhawm lo-a om zel pen ngaihsun thei lo uh ahih manin Pu Suan Za Dongte innah kikhopna hun bawl thei zel uh a, lawhsap hun bang a om zel thu Pu Suang Za Dong in gen hi. Pa Zel Suan Thang pen Pasian tungah a kimuhkhiat cil lam ahih manin hun-uk, hun-ap, khungsat, leh hunpi bang a thuah theih zel thu ama in gen hi.

Akikhawm tuam, bul a pan masa innkuante :

1. Pa Zel Suan Thang 2. Pa Dam Khan Go
3. Pa Ngul Sian Thang 4. Pa Suang Za Dong
5. Pa Pum Pian Thang 6. Nu Dim Khawm Niang

Champhai lamah kikhop nading gamlatna hangin New Champhai ah ZBC Pawlpi phuh ding lunggulhna om hi. New Champhai ah ZBC Pawlpi din nading ngetna lai ZBC Executive Secretary tungah khia-in, tua thu ZBC Executive Committee in January 13, 2004 thukikupna-ah sang a, General Council thukimpih dingin koih hi (ZBC/EC/VII/2004 - 04).

Tua bangin E.C makaite in a san khit uh ciangin January 15 - 18, 2004 in ZBC vaihawmna sangpen General Council 19-na Champhai ZBC biakinnah omin, tua in thukimpih a, tua hun pan kipan Pawlpi picing khatin sang hi (ZBC/GC/19/2004 - 03).

New Champhai ZBC Pawlpi hong din ciang Upa Suang Za Dong in biakinn mun ding pia a, Tg. Nang Khan Suan, Japan in a tung sikkang teng sikh-in, mi phatuamngai leh kipiazote kipiakna hangin biakinn hoih mahmah nei uh hi. Tu-in New Champhai ZBC Pawlpi ah inn 16 omin, Pawlpi picing mahmah khat suak hi.

3. 3. 2. Vengthar ZBC, Champhai :

Rev. G. K Nang, ZBC pan a pension ciangin USA gamah Doctorate sin dingin kuan hi. Tua a laisinna munah Rev. David Chun, Korea Pastor tawh na kimu uh a, Sia Nang thusiamna hangin leh Rev. David in Pasian nasep a utna hangin ZBC gam sungah Pawlpi khat phuh-a, tua muna om ding Sia khat hong vaksak (sponsor) a utna thu Rev. Nang in ZBC - EC ah puak hi.

ZBC - EC in a ngaihsut ciangin Champhai Vengtharah Pawlpi phuh ding khensat uh a, a sai dingin Upa Suan Khan Cin (Convener), Upa T. Thang (Secretary), Upa Z.K Thang, Sia N. Cin Thang leh Executive Secretary, ZBC (Adviser)te seh a, Sia dingin Pa Thang Khan Khual, Hnahlan khua koih pah hi. (ZBC/EC/2/2007/17 of dated 26/1/2007)

ZBC - EC in tua banga a thukim khit ciangin amasa pen kikhopna February 11, 2007 ni-in Vengtharah nei uh hi.

ZBC Vaihawmna sangpen General Council 23-na Thukimna No. 8(a) of dated December 5 - 6, 2007 tungtawnin Vengthar ZBC Pawlpi pen ZBC Pawlpi picing khatin kisang hi.

Vengthar ZBC Pawlpi din’ cila bul a pan masa innkuante :

1. Sia N.Cin Thang 2. Pa Thang Khan Dong
3. Pa Pau Lian Sang 4. Pa Thawn Lian
5. Pa L. H. Nang Lam 6. Pa K. K. Nang
7. Pa Thawng Muan

Vengthar ZBC Pawlpi in amau hanciamna tawh biakinn mun hoih mahmah nei uh hi. Kum 2009 December kha-in Rev. Pau Khan Khai, Crusader, ZBCM zangin Crusade & Seminar nei uh a, tua hunzat sungin biakinn sak nading upna kamciam bawlin, tua tungtawnin mi kiphalte piakkhiatna hangin biakinn hoih mahmah nei uh hi. Tu-in Vengthar ZBC pawlpi-ah innkuan 19 om uh a, Pawlpi picing leh muanhuai mahmah suak hi.

(Note : Kum 2006 in G.C nihvei om. A 21-na of 2005-06 pen
Jan. 20-21,2006 hi a, a 22-na of 2006 pen Dec. 7-10, 2006.
December kha ciangin G.C kinei to suak hi)

3. 4. A Kisap Hun Ciangin Hong Kisikh :

Champhai khua-ah ZBC Pawlpi hong din a kipanin a kisap hun ciangin Pasian in a mite sawlin zang lianlian hi. Pawlpi phutte lamet leh ngaihsut batloh ding zah phialin Pawlpi hong khang hi.

Pasian in zong thukimpih hi ding hi, mun tuamtuam pana paikhopna ahih mah bangin, zin le lengte in zong Champhai khua sunga tengte aa bek hi loin, Zomi khempeuh aa hi cih lungsim pua-in tha saan ciat uh hi. A diakin Custom leh SIB department lama kumpi nasemte bang, minam a itna hang uh leh Pasian a zahtakna uh hang tawh pan hong lak taktak uh ciangin, vaihawm nuamin, biakinn zong etlawm tuam mahmah hi.

Kawlgam Vaigam, Sim le Mal, Sak le Khang pan sumbawl, pilna siamna zong leh zinsuk zinto te’n zong bangpawl bangpawl gen loin, Zomi Innpi ciin hong zuat diamdiam uh ciangin lungsim hong lawngin, a neih a lamte uh siit lo a, Pasian leh Pawlpi adingin hong zat uh ciangin Pasian lungkim mahmah ding ka lamen hi.

KHENPI 4

4. Kum 25 Khit Kalsuanzia Ding :

Kum 25 cing khin i hih ciangin, nidang lai dan maha kalsuansuan ding hi lo a, picing lungsim i neih a, Pawlpi a picin zawk sem nading i ngaihsut kisam hi. Tua ahih manin, Pawlpi khanna leh picin zawk sem nading a kisam ka sak tawmkhat kong gelhkhia hi:

4.1. Mission nasepna:4 Adam leh Evi ten singgah nekloh ding a nek manun Pasian buksan uh a, a buksanna uh pan Pasian in sam a, “Pasian in Mission nasep bul pan hi,” cileng kikhial lo ding hi. Tua bek zong hi loin, leitung mihing, mawhna hanga si dingte tankhia dingin a Tapa Jesu Khris hong sawl hi. Tua ahih manin eite in zong Pasian lungtuak nasep ahih lam i mangngilhloh ding kisam hi. Jesu in leitungah vak kawikawi a lungdamna thu a tangko dingin hong vaikhak hi (Mat. 28:19, Marka 16:15, Luka 24:47, Sawl. 1:8). Tua pen Pawlpi hong dinkhiat a kipan, tuni ciang dong Pawlpite nasep lianpen leh thupi pen, Pawlpi a kiphuhna hangte laka khat zong ahi hi. Lungdamna Thu i pulak tam leh Pasian deihna leh Jesu nasep a zom i hih banah, hong thu vaikhak a lawhcingsakte hi ding i hih manin, tua tungtawnin Pawlpi khangin, nasep lianpi a semte hi ding hi hang.

Tui pen sawtpi a luankhiat loh ciangin namsia a, a kimanna om lo hi. Tua mah bangin Pawlpi zong tuicing, a luangkhia ngei lo banga a luankhiat kei a, mission na a sep kei leh hong namsia ding a, pawl sungah kilemlohna leh kituambawlna hong lian ding hi. Mission nasepna-ah mimal kim in sep theih i nei ciat a, a kuankhia omin, tuate sum le pai tawh a huh leh thungetna tawh a panpih om hi. Bang a kei’ kiman theihna, banga kei’ sep theih cih ngaihsunin, i pan theihna lamlamah pang ciat ni.

4. 2. Thungetna : Matthai 21:13 sungah, “Ka biakinn pen thungetna inn kici ding hi” a cih bangin biakinn pen thungetna inn a suak takpi kisam hi. Ngen un, na nget uh leh hong pia ding hi (Mat. 7:7) ci a, tua ahih manin i kisapte nget ding ahi hi. Thungetna pen deih ngetna bek hi lo a, Pasian tawh kihona leh kizopna hi a, mimal, khua, minam leh Pawlpi khan nading a kisam masa pen zong ahi hi. John Wesley in, “Thungetna pen Pawlpite sumgum/gamh manpha pen ahi hi,” ci hi. America hizahta-a a khantohna hang pen Thungetna hang hi, kici a, “Thungetna tawh a kiphutkhia gam leitungah America bek hi” kici hi. Tua ahih manin, thungetna manphatna thei-in, Pawlpi khan nading leh kip zawk nadingin thungetna tawh ma pang ciat ni.

4. 3. Thusinna : Thusinna pen Pawlpi kisap mahmahte laka khat ahi hi. Pasian thu thuk theih nading, Pawlpi a kip zawk nading leh a khan nadingin Camp, Crusade, Sunday School etc. cih bang kisam mahmah hi. Pasian mizat minthang Moses, Sawltak Paul, Timoti, Joshua, Danielte pen a kisin mi vive hi uh hi. Kum zalom 7&8 hun kiim a Africa gama Khristian biakna a beina hang a kan uh ciangin tua Pawlpi mite in Lai Siangtho sim thei loin Pasian thu thuk na tel taktak lo uh a, a kim a pam uh a biakna ten a nawk ciangin suk-hoi to-hoi-in, pukin beimang uh hi, kici hi. Tua ahih manin thusinna pen Pawlpi kipna ahih lam phawk ni.

Thukhupna :
Tu-in Champhai ZBC Pawlpi in kum 25 cinna pawi i bawlkhin hi. I hun luite suutkik leng a hoih lo leh a kilawm lo kalsuanna zong om kha ding hi. Tuate pen Jesu hang tawh siangzo a, Pasian in hong thukimpih ahih manin i Pawlpi hih ciang a tung i hi hi.
Kum 25 cih pen ei ut thu leh theihna tawh a tung kihi zenzen lo ahih manin, hong kem hong huai, Pa Pasian lungkimsakin, sepna bawlna-ah Amah zahtak tak a kalsuan a, Jesu hong thu vaikhak, mi kim tung a Lungdamna Thu taangko nasepna pen i khahsuahloh ding thupi hi. Topa lianpen ta hen!!

Laibu etkakte :
1. Brown, L. Duane, Ph. D ; Biblical Basis For Baptists, USA, 1969
2. Mung, Do Suan, Tapidaw leh a upna tangthu, Yangon; Myanmar, 2005
3. Jala, B.F, History of Modern World, Shillong, 2007
5. ZBC Silver Jubilee Souvenir, Champhai; Mizoram, 2007
4. Website, Baptist World Alliance

No comments:

Post a Comment